سؤال:

در بحث توهین اگر کسی مستحق توهین باشد آیا گفتن لفظی که دشنام ست یا توهین جایزست؟ مثل احمق بیشعور بی عقل نفهم و امثالهم

بطوریکه فرد عرفا صاحب این صفت شمرده میشود؟

نام مرجع تقلید:

آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی)

پاسخ:

با عرض سلام و ادب؛

به طور کلّی دشنام دادن و ناسزا گویی به مؤمن، حرام است و دشنام و ناسزا در صورتی صدق می‌کند که معنای آن به طور جدّی قصد شده باشد؛ ولی اگر قصد جدّی نباشد مثلاً به عنوان مزاح و شوخی آن را بگوید ممكن است به عنوان دیگری مثل صدق توهین و غیر آن، حرام باشد و در حرمت آن فرقی بین حاضر بودن و غایب‌ بودن فردی كه به او دشنام داده می‌شود نیست و ملاک تشخیص آن عرف است و هر آنچه كه عرفاً دشنام بر آن صادق است حرام می‌باشد و هر آنچه كه شک در آن است حرام نیست.

در رابطه با حرمت دشنام و ناسزا گویی، فرقی بین انواع مختلف زبان‌ها نیست حتّی اگر اهل زبانی را به زبان دیگر دشنام دهند كه فرد دشنام داده شده معنای آن را نمی‌فهمد باز هم حرام است و همچنین فرقی در حرمت آن بین افراد نیست؛ مگر نسبت به فرد بدعت‌گذار كه به مخالفت شرع پرداخته به گونه‌ای كه شرع رعایت احترامش را لازم نداند، همچنان كه فرقی در حرمت ، بین دشنام دادن به بالغ و نابالغ نیست و فرقی بین والدین و فرزند، زن وشوهر، برادر و خواهر، استاد و دانش‌آموز، کارفرما و کارگر و مانند آن نمی‌باشد.

لازم به ذکر است؛ هِجاء مؤمن، حرام است و منظور از آن، بیان نواقص و معایب او و بدگویی و مذمّت اوست، چه به صورت نثر باشد و چه به صورت شعر ذكر گردد و بدگویی و مذمّت مطلق مردم، غیر از مؤمن، كار نیكویی نیست مگر زمانی‌كه مصلحت عامّه‌ای این امر را اقتضاء نماید و گاهی در این هنگام، بدگویی و مذمّت واجب می‌شود مانند بدگویی و مذمّت از فرد فاسق بدعتگذار تا مردم به بدعتش گرایش پیدا نكنند.

شایان ذکر است؛ گفتن كلام ركیک، حرام است هرچند فرد قصد ناسزاگویی و فحّاشی نداشته‌ باشد و منظور از آن هر كلامی است كه عرفاً تصریح به آن نسبت به هر فردی یا نسبت به غیر همسر، زشت و قبیح محسوب می‌شود؛ نوع اول آن نسبت به هر کسی حرام است و نوع دوم آن نسبت به غیر همسر جایز نیست و نسبت به همسر جایز می‌باشد؛ البتّه اگر آن را در ناسزا گویی و دشنام به همسرش استفاده كند از جهت سبّ و دشنام، حرام می‌باشد. [1]

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] توضیح المسائل جامع، ج1، ص 640، م 2277 تا 2280 –  منهاج الصالحین، ج2، مکاسب محرمه، م 33  –  استفتاء کتبی از معظم له