با سلام

مبنای آیت الله مکارم و شبیری در بدعت چیست؟

 

نام مرجع تقلید:

آیات عظام مکارم شیرازی، شبیری زنجانی

 

پاسخ:

با عرض سلام و ادب؛

آیت الله شبیری زنجانی:

اگر عمل شخص باعث شود چیزی که جزء دین نیست، تلقی شود که جزء دین است ولو قصد آنرا نداشته باشد، حرام و بدعت خواهد. ^[1]

آیت الله مکارم شیرازی:

بدعت بر دو گونه است:

1) بدعت مجاز: نوآورى هاى عرفى، اختراعات و اکتشافات تازه اى که هر روز در زمینه صنعت، ارتباطات، وسائل نقلیّه، امور نظامى، فضایى و مانند آن شاهد آن هستیم، از این قبیل است. این امور، چیزهاى بدیع و جدید و تازه اى هستند، امّا بدعت در دین خدا محسوب نمى شود.

عجیب اینکه وهّابى هاى سلفى تندرو، زمانى با اینگونه نوآوریها نیز به عنوان مبارزه با بدعت مخالف بودند! هنگامى که براى اوّلین بار دوچرخه وارد عربستان شد آن را تحریم کردند، و از آن به عنوان مرکب شیطان نام بردند! ملک سعودِ اوّل براى اینکه بتواند با مرکز ارتش خود به راحتى ارتباط برقرار کند، تلفنى بین کاخ سلطنتى و پادگان ارتش کشید، هنگامى که سلفى هاىِ تندروِ وهابى از این جریان مطّلع شدند، آن را بدعت نامیدند، و تمام سیمهاى تلفنها را قطعه قطعه کردند. امّا اکنون خبرى از این کوته فکریها نیست، آنها از سرتا قدم غرق صنایع وارداتى غربیها شده اند. امّا هنوز هم با بسیارى از چیزهایى که از این قسم بدعت محسوب مى شود و ارتباطى با شرع و بدعت حرام ندارد، مبارزه مى کنند. آنها جشن میلاد پیامبر(صلى الله علیه وآله) را حرام و بدعت مى دانند. مراسم عزادارى و فاتحه براى اموات در روز وفات و سوم و چهلم و سالگرد را حرام مى دانند. در حالى که ما اینها را به عنوان یک دستور دینى انجام نمى دهیم، بلکه به عنوان مصداق تعظیم شعائر الهى بجا مى آوریم.

براى روشن شدن بدعت حرام و نوآورى هاى عرفى حلال، باید مرز این دو روشن گردد. آیا تمام کارها و چیزهایى که در عصر پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) نبوده، و اکنون بجا مى آورند بدعت محسوب شده، و حرام است؟

در این صورت باید مناره هاى مسجد النبى، بلندگوهاى موجود در آن، ستونهاى فراوان مسجد، گنبدهاى متحرّک، و مانند آن که هیچ کدام در عصر پیامبر نبوده، همگى را بدعت شمرد. در حالى که چنین نیست، زیرا هیچ کس اینها را به عنوان یک دستور دینى نمى داند. مراسمى که براى فوت عزیز از دست رفته برگزار مى گردد، که موجب تسلّى خاطر بازماندگان و تکریم شخصیّت آن مرحوم است یک امر عرفى است نه یک دستور دینى تا بدعت شمرده شود. ^[2]

بزرگداشتهایى که براى علما و شخصیّتهاى مذهبى و دینى و سیاسى گرفته مى شود، به عنوان تقدیر و تشکّر از زحمات آنهاست نه یک دستور خاصّ دینى، تا با چماق بدعت آنها را ممنوع کرد.

نتیجه اینکه نوآوریهاى عرفى و اجتماعى که به انگیزه هاى مختلف انجام مى شود و صبغه دینى ندارد، از نظر اسلام حرام نیست.

2) بدعت حرام: یعنى چیزى که جزء دین نیست را به عنوان یک دستور دینى بجا آوریم. مثلا گفتن شهادت ثالثه (اشهد أن علیاً ولى الله) در تشهّد نماز بدعت حرام است. زیرا ما حق نداریم هیچ چیز به نماز اضافه یا از آن بکاهیم. چرا که اضافه کردن چیزى به نماز به عنوان دستور شرعى، یا کاستن چیزى از آن به این عنوان حرام است و هیچ دلیلى بر شهادت ثالثه در تشهّد نماز وجود ندارد، و لذا بدعت نامشروع و حرام محسوب مى گردد. در هیچ روایتى، از هیچ امام معصومى، و از هیچ فقیهى از فقهاى شیعه در طول تاریخ مجوّزى براى این مسأله نقل نشده است. بنابراین، اگر کسى این بدعت را بنهد، و در تشهّد نمازش شهادت ثالثه را بگوید، مرتکب کار حرامى شده، و نمازش باطل است، و روز قیامت باید پاسخگو باشد.

سؤال:

اگر این کار صحیح نیست، چرا در اذان و اقامه گفته مى شود؟

پاسخ:

اولا: هیچ کس شهادت ثالثه را به عنوان جزیى از اذان و اقامه نمى گوید، بلکه تمام فقهاى شیعه آن را به عنوان تیمّن و تبرک اجازه داده اند. ^[3]

و ثانیاً: اذان و اقامه همانند نماز نیست، و لهذا سخن گفتن نیز در بین فصول آن جایز است، و موجب بطلان آن نمى شود.

نتیجه اینکه شهادت ثالثه در تشهّد نماز یک بدعت است و حرام، و نماز را باطل مى کند. تا چه رسد به شهادت رابعه (اشهد ان فاطمة الزهرا ولیة الله) که برخى از عوام به دنبال طرح آن نیز هستند. عشق و علاقه به حضرت على و فاطمه (علیهما السلام) مطلب دیگرى است، ولى نباید آن را ابزارى براى کارهاى غیر شرعى و بى دلیل قرار داد. اگر این راه ناصحیح گشوده شود، فردا شهادت خامسه و سادسه و... نسبت به سایر ائمه (علیهم السلام) نیز مطرح مى شود، در حالى که خود آن بزرگواران قطعاً راضى نیستند، و در عصر حضرات ائمه(علیهم السلام) هیچ یک از امامان(علیهم السلام) غیر از شهادت به خداوند و رسالت حضرت رسول(صلى الله علیه وآله)، شهادت دیگرى در تشهد نماز نمى گفتند.

نتیجه اینکه بدعت به معناى نوآورى و اختراع در امور عرفى بدون انتساب به شرع و شریعت اشکالى ندارد، امّا بدعت به معناى داخل کردن چیزى که جزء دین نیست در دین جایز نمى باشد، و متأسّفانه سلفى ها و وهّابى ها مرز این دو را از همدیگر تشخیص نمى دهند.

براي مطالعه بيشتر مي توانيد به کتاب «سوگندهاى پربار قرآن» ذیل عنوان "بدعت مشروع و نامشروع!" نوشته حضرت آیت الله مکارم شیرازی مراجعه نمایید. ^[4]

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] استفتاء خصوصی کتبی از معظم له

[2] سؤال: برخى از مراسم فاتحه که ریخت و پاشهاى فراوانى در آن مى شود، به گونه اى که گاه فقط چندین میلیون تومان براى یک تاج گل هزینه مى کنند، و مخارج فاتحه آن قدر سنگین است که صاحبان عزا بر اثر سنگینى این هزینه ها، داغ از دست رفتن عزیزشان را فراموش مى کنند. آیا این نوع مراسم نوعى بدعت محسوب نمى شود؟

پاسخ: هرکارى در حدّ اعتدال خوب و شایسته است، و اگر از اعتدال تجاوز شود و به افراط کشانده شود سر از فساد در مى آورد، حتّى اگر داروى شفابخش باشد. دارویى که دکتر براى شفاى مریض مى دهد، و تعداد خاصّ و زمانبندى مخصوصى را مشخّص مى کند، اگر نسبت به آن زیاده روى شود باعث مسمومیّت دارویى مى گردد، و گاه بیمار را تا سر حدّ مرگ مى کشاند. نتیجه اینکه هر چیز در حدّ اعتدال خوب است و اگر از مرز اعتدال بگذرد و به افراط کشیده شود مطلوب نیست.

بنابراین آنچه ما گفتیم در مورد عزادارى ها و فواتح معتدل است که به افراط کشیده نمى شود، لذا چنانچه زیاده روى شود مانند آنچه در سؤال گفته شد بى شک کار مطلوب و صحیحى نخواهد بود. مخصوصاً که در آداب و دستورات اسلامى آمده است که در روزهاى اولیّه مرگ یک شخص، براى بستگان او غذا ببرند، نه اینکه آنها براى دیگران غذا بپزند.

[3] توضیح المسائل مراجع، ج 1، مسأله 919

[4] استفتاء خصوصی کتبی از معظم له