منو

پنج شنبه, 09 فروردين 1403 - Thu 03 28 2024

A+ A A-

پاسخ به شبهاتی مهم درباره اختلاف در عید سعید فطر [استهلال]

 

 سؤال:

 با عرض سلام محضر استاد مکرممان حجت الاسلام راجی حفظه الله

سوالم درباره اختلاف امسال در عید فطر 1439 مصادف با 25 خرداد 1397 است.

در سایت شما آمده بود که آیت الله سیستانی شنبه را عید می دانند و من جمعه را روزه گرفتم (با اینکه خیلی مخالف داشتم و خیلی چیزیم گفتند، ولی شما را از همه بیشتر قبول دارم)

چند سوال که بعضی طلبه ها و حتی روحانی ها میگفتند مبنی بر اینکه این حرف اشتباه است و همه باید جمعه را عید بگیرند از جمله:

1- در رساله ها آمده اگر دو نفر عادل بگویند ماه دیده شده، اول ماه ثابت می شود، حالا این همه مرجع مثل رهبری، آیت الله وحید، صافی، صادق روحانی، خویی و ... که خودتان در سایت دستور داده بودید و قرار دادند، گفته اند عید شده، آیا اینها عادل نیستند؟ پس چرا من روزه بگیرم.

2- اگر حاکم شرع حکم کند، همه باید قبول کنند، حتی مقلدین بقیه مراجع. پس من و امثال من هم باید روزه را نگیریم

3- شب شنبه واقعا ماه بزرگ بود، یعنی شب دوم بود نه شب اول.

و...

لطفا پاسخ مرا خود استاد بدهند. من به حرف شان کرده و جمعه روزه بودم، چون اینقدر ایشان را قبول دارم که اگر بگویند الان شب است قبول می کنم یا بگویند در ماه رمضان روزه نگیر قبول می کنم.

ولی جواب حرف مردم و حتی روحانیت را در خصوص بحثی که عرض کرردم ندارم، لطفا کمکم کنید.

 

نام مرجع تقلید:

آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی)

 

پاسخ: 

با عرض سلام و ادب؛

ابتدائا به عرض برسانیم پاسخ شما تفصیلات دارد که مجال کلام نیست، فقط پاسخ شما را به طور اجمال مطرح میکنیم. (پاسخ کامل را استاد در یکی از جلسات به طور تفصیلی بیان کردند، ما خلاصه و چکیده ای از آن را می آوریم:)

فقه و مسائل شرعی را لازم است به طور جامع نگاه کرد و بعد عمل نمود، نه فقط یک مساله را درنظر گرفت.

اجمالا 2 مبنای فقهی را لازم است دقت کنید:

1) رویت هلال با چشم مسلح یا غیر مسلح:

اگر با چشم مسلح ماه را ببینند و جاي آنرا مشخص کنند و بعد با چشم غیر مسلح ماه را ببینند، در اين صورت که چشم مسلح مقدمه شده براي ديدن چشم عادي، بلااشکال این رویت کافي است. اما اگر ماه با چشم معمولي ديده نمي شود، ولی با چشم مسلّح ديده می شود، بحث می شود که آيا چنين رؤيتي کفايت مي کند يا نه؟

دو قول در مساله وجود دارد:

قول اول: کفایت رؤیت با چشم مسلح

که عده بسیار محدودی [1] از فقهاء شیعه این نظر را دارند، ازجمله:

مقام معظم رهبری، آیت الله العظمی فاضل لنکرانی.

دلیل: مطلق ديدن کفايت مي کند و خصوصيّتي براي چشم عادي نيست؛ مانند نگاه کردن به موی نامحرم که حرام است حتی اگر با چشم مسلح و از فاصله ای دیده شود که با چشم معمولی دیده نمی شود. و نمی توان ميزان حرمت نظر را ديدن با چشم عادی و غیر مسلح دانست. و یا استيلاء بر مال مردم حرام است، حتی اگر انسان به وسيله أدواتي استيلاء پيدا نمايد که بدون آن أدوات استيلاء ممکن نباشد.

قول دوم: عدم کفایت رؤیت با چشم مسلح

نظر معروف فقهاء شیعه، قول دوم است؛ از جمله:

آیات عظام امام خمینی، اراکی، تبریزی، خویی، سیستانی، سید صادق روحانی، اسحاق فیاض، شبیری زنجانی، صافی گلپایگانی، مرحوم گلپایگانی، مکارم شیرازی، وحید خراسانی و...

دلائل زیادی برای این قول وجود دارد که ما در اینجا به سه دلیل اشاره می کنیم:

دلیل اول: تمسک به آیه شریفه: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَج» [2]

مقدمه: گاهی حکم روي شخص رفته است، به این صورت که شخصی تکليفي دارد که دیگری ندارد، در این موارد حکم براي آن شخص ثابت است و براي ديگري ثابت نيست، مثل مسأله نگاه به نامحرم که شخصی چشمش تيز است و مثلاً از يک فرسخي نامحرم را مي بيند ولي ديگري نمي بيند, در اينجا بر آن شخص که مي بيند خلاف شرع است و بر ديگري که نمي بيند خلاف شرع نيست.

و گاهی حکم، عمومي است مثل اينکه حدّ ترخص وقتي است که ديوارهاي شهر ديده بشود، که در اينجا مقصود از ديده بشود يعني معمول مردم ببينند نه اينکه اگر تو ببيني حد ترخصّت چنين است. در اينجا اين طور نيست که براي کسی که چشمش قوي تر است و زودتر ديوار را می بیند، حد ترخص، زودتر برايش تحقق پيدا کند و براي ديگري ديرتر متحقق بشود. اينها حکم واحدي دارند و مقصود ديواري است که متعارفاً ديده مي شود. و لذا اين طور نيست که هر چه اختراع بيشتر بشود حد ترخص عقب تر برود که برسد به جايي که از ده فرسخي ديوار را با وسيله اي ببينند و همان جا حدّ ترخص آنها بشود.

تقریب استدلال به آیه شریفه:

در مسأله رویت هلال،حکم عمومی است. در آیه شریفه مي فرمايد:

«يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَج»  [3]

يعني أهله راه هايي هستند که براي عموم مردم قرار داده شده اند که وقت ها و حج را بشناسند، يعني حتي شخص روستائی هم بفهمد. پس اگر مسأله دستگاه مطرح باشد بايد دستگاهي باشد که در اختيار عموم از شهري و روستائی بوده باشد، للناس که براي افراد نادر نمي تواند باشد. وقتي که حکمي براي عموم مردم است بايد از راهي باشد که عموم مردم بتوانند و نمي شود که فقط توسط برخي که ابزار خاصي دارند ثابت بشود که حتي اين وسيله در همه شهرها هم نباشد تا چه رسد به روستاها. و نمي شود که حکم روي عموم و براي همه باشد ولي فقط در موارد و اشخاص خاصي قابل اثبات باشد. پس طبق آیه شریفه رویت با چشم مسلح چون برای عموم مردم ممکن نیست کفایت نمی کند.

 دلیل دوم: صحیحه معمّر بن خلاد

« عَنْ أَبِي الْحَسَنِ (علیه السلام) [4] قَالَ: كُنْتُ جَالِساً عِنْدَهُ- آخِرَ يَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ فَلَمْ أَرَهُ صَائِماً فَأَتَوْهُ بِمَائِدَةٍ فَقَالَ ادْنُ وَ كَانَ ذَلِكَ بَعْدَ الْعَصْرِ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ‏ فِدَاكَ‏ صُمْتُ‏ الْيَوْمَ‏ فَقَالَ لِي وَ لِمَ قُلْتُ جَاءَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام)  فِي الْيَوْمِ الَّذِي يُشَكُّ فِيهِ أَنَّهُ قَالَ يَوْمٌ وَفَّقَ اللَّهُ لَهُ قَالَ أَ لَيْسَ تَدْرُونَ أَنَّمَا ذَلِكَ إِذَا كَانَ لَا يُعْلَمُ أَ هُوَ مِنْ شَعْبَانَ- أَمْ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَصَامَهُ الرَّجُلُ وَ كَانَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ كَانَ يَوْماً وَفَّقَ اللَّهُ لَهُ فَأَمَّا وَ لَيْسَ عِلَّةٌ وَ لَا شُبْهَةٌ فَلَا فَقُلْتُ أُفْطِرُ الْآنَ؟ فَقَالَ (علیه السلام) لَٔا. » [5]

تقریب استدلال: در روایت می فرماید هوا گاهي ابري است نمي دانند که رمضان است يا شعبان، شخص آن را مثلاً به قصد شعبان روزه مي گيرد و بعد معلوم مي شود که ماه رمضان بوده است. اين براي او از ماه رمضان حساب مي شود. اما وقتي که هوا روشن است، ابري، گرد و خاکي و تاريکي اي نيست که جلوي هلال گرفته شده باشد، در اين صورت ديگر جاي شبهه نيست و حضرت می فرمایند تو چرا اين حکم را در اين چنين وقتي منطبق کرده اي؟ يوم الشک و حکمش که گفته شد مال آن احوال خاصه است که مانعي وجود دارد.

در اين روايت مي بينيد که حضرت مي فرمايد که تو چرا معامله يوم الشک کردي؟ در حالي که اگر قرار باشد که ديده شدن با چشم  مسلح هم کافي براي ثابت شدن ماه رمضان باشد، مسأله يوم الشک بايد جاري مي شد. زیرا معمّر بن خلاد منجم نبوده است و دستگاهي هم نبوده است که بتواند تشخيص بدهد. ولی حضرت در اينجا مي فرمايند نبايد معامله يوم لشک بنمايي. اگر ديدن با وسيله هم کافي بود، خوب احتمال ديده شدن با وسيله که وجود داشته است، پس چرا حضرت مي فرمايد که در هواي صاف نبايد حکم يوم الشک را بار بکني؟

پس معلوم مي شود که ميزان براي اول ماه عبارت از ديده شدن با چشم عادي است و چشم مسلح معيار نيست.

دلیل سوم: وجود تالی فاسد برای قول به کفایت چشم مسلح

از لوازم قائل شدن به کفایت رویت با چشم مسلح اين است که ما حکم بکنيم که از زمان پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تا به حالا و در سنين متوالي برخي روزه ها با توجه به امکان رؤيت هلال با سلاح, به علم اجمالي باطل بوده اند و بچه ها بايد بسياري از روزه هاي پدرها را قضاء کنند چرا که علم اجمالي هست که به جهت ديده نشدن با چشم حکم شعبان را جاري کرده اند، و انکشاف بطلان روزه هم از انکشاف خلاف در موضوعات است که آقايان حکم مي کنند که اگر کسي روزه را نگيرد و بعد بفهمد که ماه رمضان بوده است بايد قضاء نمايد, نه اينکه از شبهات حکميه باشد که از باب اختلاف در اجتهاد حکم به اجزاء در آنها بنمايد. و این چنین حکمی قابل قبول نیست.

 

2) اتحاد آفاق و اختلاف آفاق:

بعضی از مراجع معظم تقلید اشتراک در شب را کافی میدانند مثل:

آیات عظام تبریزی، خویی، صادق روحانی، اسحاق فیاض، فاضل لنکرانی، صافی گلپایگانی، وحید خراسانی [6]

و بعضی از مراجع معظم تقلید اشتراک در شب را کافی نمیدانند و...

مثل آیات عظام: امام خمینی، مقام معظم رهبری، بهجت، سیستانی، شبیری زنجانی، مکارم شیرازی و...

برای اطلاع از این نظر فقهی (معنای اتحاد افق یا قرب در افق / توضیحات دقیق نجومی از اتحاد افق) اینجا را کلیک نمایید.

لذا در روز جمعه (25 خرداد 1397) مثل مقام معظم رهبری که عید اعلام کردند، چون در بسیاری از کشورهای ایران هلال با چشم مسلح رویت شد و طبق مبنای ایشان کافی بوده و لذا عید اعلام گردید.

و به مبنای مراجعی همچون آیات عظام تبریزی، خویی، صافی گلپایگانی، صادق روحانی، وحید خراسانی، فیاض، محمد سعید حکیم و... که عید اعلام کردند، بخاطر این نبود که هلال در ایران با چشم غیر مسلح رویت شده، بلکه بخاطر اینکه در بعضی از شهرهای خارج از ایران که در شب با ایران اشتراک داشته اند هلال با چشم غیر مسلح رؤیت شده است، لذا از این جهت عید اعلام کردند.

و حتی مثل آیت الله سید صادق روحانی در سایتشان تصریح کرده اند که:

... بنا به شهادات دریافتی از کشورهای آفریقایی ... روز جمعه بیست و پنجم خردادماه 1397 هـ ش، روز اول ماه شوال و عید مبارک فطر است.

و لذا احدی از مراجع معظم نفرمودند در ایران ماه با چشم غیر مسلح رویت شده است.

حتی استاد با بعضی از اصحاب استهلال مقام معظم رهبری و... طی تماس های زیاد تلفنی که صحبت میکردند، آنها بالاتفاق اشاره کردند: هلال با چشم عادی در هیچ جای ایران ثابت نشده است.

برای اطلاع از گزارشات استهلال در یکایک شهرهای ایران اینجا را کلیک نمایید. 

این کلام واضح است و در رساله های مراجع وجود دارد که اگر بینه بگویند هلال را با چشم غیر مسلح دیده ایم، کافی است و عید برایمان ثابت است، ولکن حتی 1 نفر (اعم از مراجع معظم تقلید یا منجمین یا...) ادعا نکردند که هلال با چشم عادی دیده شده و همه گزارشات مبنی بر این بوده که یا هلال با چشم مسلح رویت شده یا در کشورهای دوردست با چشم غیر مسلح رویت شده است.

و الا اگر دو مرجع، بلکه حتی یک مرجع (اگر از کلامشان اطمینان کنیم) بگوید هلال در ایران با چشم عادی دیده شده، همه عید میگیریم، ولی حتی اصحاب استهلال و نمایندگان خود مقام معظم رهبری مُقِر بوده اند که ماه با چشم عادی ثابت نشده و مقلدین مرحوم امام و من تبع باید جمعه را روزه بگیرند.

ج2) و اما این نکته که فرمودید اول ماه به گفته حاکم شرع ثابت است.

اولاً: این مساله اختلافی است و بسیاری از فقهاء ازجمله حضرت آیت الله العظمی سیستانی فرمودند اول ماه به گفته حاکم شرع ثابت نمی شود، مگر اطمینان کنید.

ثانیا: دقت شود، حاکم شرع در این مساله حکم نداده است، بلکه نظر خود را فرموده است. (به متن بیانیه منتشر شده از دفتر مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای دقت شود، اصلا حکم نیست، و فقط اظهار نظر است، و احدی ادعای حکم نکرده است):

برای اطلاع از متن بیانیه معظم له  اینجا را کلیک نمایید.

لذا اگر مقلدین مقام معظم رهبری، از قول ایشان به یقین رسیدند، جمعه برایشان عید بوده و الا (اگر شک داشته باشند) حتی برای مقلدین خودشان جمعه عید نبوده است و باید روزه می گرفتند، چون این مساله (درباره اینکه آیا رؤیت صورت گرفته یانه) تقلیدی نیست.

البته بخش های زیادی از این مسأله تقلیدی است؛ مثل کافی نبودن رؤیت با ابزار و لزوم اتحاد افق نسبت به ثبوت اول ماه برای شهرهای دیگر و...

هر فردی، اگر به یقین برسد (که طبق 2 مبنایی که در بالا بیان شد) هلال به فتوای مرجع تقلیدش رؤیت شده، باید عید بگیرد و اگر برایش ثابت نشود، ولو مردد باشد و شک داشته باشد، باید روزه بگیرد.

و آنچه منجمین به عنوان بینه و متخصص فرمودند این بود که فقط در ایران با چشم مسلح ثابت شده است. (عید برای مقلدین مراجعی که رؤیت با چشم مسلح را کافی می دانند.)

و در بعضی از کشورهایی که اشتراک در شب با ایران داشتند، با چشم عادی و غیر مسلح رویت شد. (عید برای مقلدین مراجعی که اشتراک در شب را کافی می دانند.)

شایان ذکر است اگر انسان شک نماید آیا عید فطر شده یا روز آخر ماه مبارک رمضان است، تحقیق بر او واجب نیست و آن روز را باید روزه بگیرد.

ج3) در رساله مراجع موجود است:

بلند بودن ماه يا دير غروب كردن آن، دليل نمی‏شود كه شب قبل، شب اول ماه بوده است و همچنين اگر ماه طوق داشته باشد دليل نمی‏شود كه شب دوّم باشد. (البته طوق دار بودن اختلافی است.)

و در ابتدای ماه مبارک رمضان سال گذشته (1438 ه.ق) مشاهده نمودید که هلال ماه از حیث ارتفاع و بلند بودن همچنین از جهت بزرگ بودن، از این هلال (جمعه شب) کاملا بیشتر بود.

و آیت الله العظمی سیستانی در بیانیه ای که قبل از ماه شوال داده بودند، اشاره نمودند که ماه فردا شب ارتفاع و ضخامت زیادی دارد.

و از لحاظ نجومی هم ثابت است که بلند بودن ماه یا مرتفع بودن آن دلیل بر این نیست که شب دوم است. (فقط متاسفانه بعضی از عوام این گمان غلط را دارند.)

مشاهده کردید که مساله به چه سادگی حل و فصل شد.

مراقب باشیم، دشمن از جنگ نرم وارد میشود و بخاطر اختلاف فتاوای به این جزیی، میخواهد امت واحده را به اختلاف بیندازد.

آنچنان که در وضو گرفتن، غسل کردن، نمازخواندن و... بین مراجع تقلید اختلاف وجود دارد، و هیچ عاقلی اعتراض نمیکند، در این مساله هم اختلاف است و جا برای اعتراض نیست.

مدتی قبل حضرت آیت الله سیستانی به این نکته اشاره فرمودند که: (استاد فرمودند: مضمون کلامشان است، نه عین کلام)

نگذارید دشمن از این قضیه سوء استفاده کند و مسلمین را به جان هم بیندازد.

ان شاء الله خداوند متعال به همه ما بینش و فهم دینی عنایت کند. [7]

نکته:

در خصوص جمله ای که در انتهای پیامتان نوشتید، حجت الاسلام و المسلمین استاد راجی، شخصاً فرمودند این جمله را بگوییم که شما بسیار کار اشتباهی میکنید که مطیع بی چون و چرای حقیر هستید!

اگر بگویم الان شب است قبول می کنید یا اگر بگویم در ماه مبارک رمضان روزه نگیرید قبول می کنید. این اشتباه محض است.

حقیر خاک پای قنبر (غلام امیرالمومنین علیه السلام) یا جون (غلام سیاه ابوذر غفاری که در کربلا به شهادت رسید) هم نیستم.

حواستان باشد اطاعت محض فقط از معصومین (علیهم السلام) داشته باشید، نه یک طلبه کم سوادی مثل من.

یا الهی و سیدی و مولای و مالک رقی لا تؤاخذنى بما يقولون و اجعلنى خيراً مما يظنون و اغفر لى ما لا يعلمون فانك علام الغيوب و ستار العيوب. انی عبدک الفقیر الذلیل المسکین المستکین لا یملک لنفسی دفعاً و لاضراً و لا موتاً و لاحیاتاً و لانشوراً.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] البته این حرف دلیل بر رد این نظر نیست و به طور کلی ما نباید نظر فقیه را تایید یا رد کنیم، باید مطیع مرجع تقلید خود باشیم.

[2] [3] سوره بقره، آیه شریفه 189

[4] امام علي بن موسي الرضا عليهما السلام.

[5] تهذیب، ج4، ص166

[6] البته آیت الله وحید خراسانی اشتراک در بخشی از شب را کافی نمیدانند و اشتراک در معظم شب را لازم میدانند. و در اینکه اشتراک در معظم کدام شهر ملاک است، در این مساله احتیاط کردند.

[7] العروة الوثقی، ج3، کتاب الصوم، فصل فی طرق ثبوت هلال رمضان و شوال للصوم و الافطار، ص89 تا 95، قبل از م1 تا م10 / تحریر الوسیله، ج1، کتاب الصوم ، القول فی طریق ثبوت هلال شهر رمضان و شوال، ص540 و 541 ، قبل از م1 تا م 7 / تحریر المسائل مقام معظم رهبری، الفصل الرابع: الصوم، رؤیة الهلال، ص307 تا 310، م1065 تا 1080 / هدایة العباد آیت الله صافی گلپایگانی، ج1، کتاب الصوم، ثبوت الهلال، ص230 تا 232، م1367 تا 1377 / با استفاده از جزوه: اسئلة حول رؤیة الهلال مع أجوبتها، وفق ما افاده سماحة السید السیستانی / با استفاده از جزوه: مباحثی پیرامون رؤیت هلال و احکام فقهی آن / منهاج الصالحین آیت الله سیستانی، ج1، کتاب الصوم، الفصل السادس: ثبوت الهلال، ص213 و 214، قبل از م1043 تا 1044 / المسائل الشرعیة آیت الله شبیری زنجانی، ص375 و 376، طرق ثبوت الهلال، م1738 تا م 1746 / منهاج الصالحین آیات عظام خویی و وحید خراسانی، ج2، کتاب الصوم، الفصل السادس: ثبوت الهلال، ص309 تا 315، قبل از م1043 تا قبل از م1045 / الاحکام الوضحة آیت الله فاضل لنکرانی، کتاب الصوم، الفصل السابع: طرق ثبوت الهلال، ص263 و 264، قبل از م1079 تا م1080 / اجوبة الإستفتاءات، ص186 تا 189، س834 تا 849 / منتخب المسائل مقام معظم رهبری، ص43، م185 و 186 / رساله آموزشی مقام معظم رهبری، ج1، فصل چهارم: روزه، ص273 و 274، درس65: روزه (8)، مورد شانزدهم:راه های ثابت شدن اول ماه / آموزش مصور احکام، فصل روزه، ص398 تا 402 / استفتائات آیت الله سیستانی، ج1، ص71 تا 77، س96 تا 98 / احکام ویژه (600 مسأله مورد نیاز)، ص91، م276 / بخشی از مسائل کثیر الابتلاء، ویژه نمایندگان معظم له، ص 8، م 51 / برگرفته از درس خارج فقه صوم حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی / توضیح المسائل مراجع، ج1، ص959 تا 963،  م1730 تا م1737 / توضیح المسائل جامع آیت الله سیستانی، ج1، ص590 تا 594، م2128 تا م2135 / استفتاء مکتوب با دستخط مقام معظم رهبری ( مد ظله العالی)


مجوز استفاده از قالب مذهبی یاسین براي اين دامنه داده نشده , برای دریافت مجوز قالب بر روی لینک ، ( درخواست مجوز ) کلیک کنید