سؤال:

سلام علیکم و رحمت الله

مستدعی است پاسخ سؤالات ذیل را که در زمینه معماری اسلامی است مرقوم فرمایید؟

1- آیا مهندس معمار می تواند از اجزایی چون شیشه درجایی از منزل استفاده نماید که بخاطر طرح او، در بعضی از اوقات شبانه روز قسمت های داخلی منزل، قابل رؤیت و موجب مزاحمت یا معذّب بودن ساکنین یا به گناه افتادن همسایگان شود؟

2- حکم استفاده از مصالح و نمادهای نماکاری که در غرب برای شناسایی بناهایی با استفاده های غیر اخلاقی استفاده می شود چیست؟

3- آیا طراحی و ساخت خانه و آپارتمانی که صدای محارم از آن به بیرون یا به خانه همسایه منتقل شود مباح است؟

4- آیا حتماً اتاق والدین باید از اتاق فرزندان جدا باشد؟

5- تعبیه پنجره ای که به حیاط همسایه مشرف هست و نیز استفاده اش جایز است؟ به عنوان نورگیر چطور؟

6- طراحی و ساخت حمام جداگانه وصل به اتاق والدین چه حکمی دارد؟

7- آیا طرح اتاق والدین باید رو به  قبلی باشد؟

8- آیا اتاق خواب فرزندان ذکور و اناث باید جدا باشد؟

9- اخیراً در مجتمعهای مسکونی طراحان اقدام به طراحی استخر در طبقات زیرین ساختمان می نمایند. با توجه به استفاده مختلط برخی افراد از این استخرها، طراحی آن برای مهندس معمار چه حکمی دارد؟ اگر طراح از سرنوشت خانه بعد از ساخت باخبر نیست آیا این اقدام جایز است؟

10- آیا الزاماً محل عبادت و خواب در خانه باید جدا باشد؟

11- نظر دین در خصوص مکان یابی سرویس های بهداشتی چیست؟ آیا قرارگیری توالت در ابتدای ورودی آپارتمان جایز است؟

12- به هتلی در تهران مراجعه شد و متوجّه شدیم که توالت آن رو به قبلی است. حکم بهره بردار و مدیریت هتل در این باره چیست؟

13- استفاده از آشپزخانه اُپن در خانه های مسلمین جایز است؟

14- آیا الزاماً مساجد باید دارای مناره باشند؟

15- نوشتن (( وَ إن یَکاد )) و آیات مشابه بر سردرب ساختمان های چند طبقه چه حکمی دارد؟ خصوصاً که افراد زیادی بالاتر از محل نصب آیه زندگی می کنند.

16- احداث و طراحی خانه ها به ضرورت ضوابط حاکم به نوعی است که در موارد زیادی اتاق خواب و یا آشپرخانه دو واحد مستقل از یک نورگیر نور می گیرند و لذا کاملاً به هم اشراف و ارتباط دارند. این نوع طراحی چه حکمی دارد؟

17- جان پناه (دیوار دور پشت بام) به نظر شارع مقدّس حدأقل باید چقدر باشد؟ آیا رفع خطر سقوط از بام کافی است یا باید مانع دید همسایگان به بام همدیگر هم بشود؟

18- آیا می توان از وجوهات شرعی در راستای آبادانی بلاد مسلمین از قبیل خانه سازی، خیابان سازی و ... استفاده کرد؟

19- برخی ادارات با خرید یا اجاره بناهای مسکونی در بافت ها و محلات مسکونی اقدام به استقرار ادارت و نهادهای تابعه شان در آنجا می کنند با توجّه به اینکه نوع ساختمان های مسکونی مناسب فعالیت اداری نیست، لذا معمولاً کارمندان این مؤسّسات هنگام کار در این فضاها و ساختمان ها ناراضی بوده و حتّی دچار مشکلات روانی و روحی می شوند. این نوع اقدامات که سیستم شهرسازی شهر را هم مختلّ می کند چه حکمی دارد؟

20- برخی افراد با اجاره منازل مسکونی، آنها را تبدیل به دبستان یا آموزشگاه ها می نمایند که هم باعث ناراحتی همسایگان شده و هم برای دانش آموزان و سلامتی آنان مضرّ است، این اقدام با توجه به ایجاد اختلال در شهرسازی شهرها و نیز در مدیریت شهرها، چه حکمی دارد؟

21- برخی ادارات با وجود حضور مهندسان خبره در شهر به سراغ شرکتها و مهندسان شهرهای دیگر می روند . آیا این امر جایز است؟

22- برخی ادارات بعد از عقد قرارداد طراحی، مرتباً از شرایط قرارداد عدول کرده و مهندسان معمار هم ناچارند به واسطه قدرت این نهادها، به این تغییرات و بی نظمی ها پاسخگو باشند و تمکین کنند و بعضاً متحمل هزینه شوند. آیا این امر حقوقی را برای مهندسان ایجاد می کند؟

23- آیا تبلیغات گسترده در فضاهای عمومی شهرها به صورت بیلبورد و تلویزیون شهری و سایر اقسام آن، به حدّی که فرد مسلمان فقیر نزد خانواده خود شرمنده شود و از بابت فقر در جامعه دچار سرشکستگی شود جایز است؟

24-  باغ ملک آباد در مشهد مقدس وقف است . بهره برداری یک شرکت تجاری از فضای سبز این باغ (که جزو ثروت عمومی است و لذّت از این منظره سبز حق شهروندان بوده است) و نصب تابلوی تبلیغاتی در آن چه حکمی دارد؟

25- روشن بودن نورافکنهای مغازه ها و تابلوهای تبلیغاتی تا پاسی از شب و افکندن نورآنها به منازل مسکونی (که تبعاً باعث اختلال در آرامش و استراحت ساکنین است) چه حکمی دارد؟

26- استفاده از مبل و صندلی در مساجد جایز است؟

27- آیا مساجد باید دارای وضوخانه باشند؟

28- حداقل های الزامات مکانی و امکانات برای اطلاق عنوان مسجد به آن مکان را از لحاظ شرعی را بفرمایید؟

29- آیا در مساجد امروز و با توجّه به نیازهای جامعه امروزی احداث مساجد بدون پارکینگ، آسانسور، و مهدکودک و فضای نگهداری کودکان و نیز فضای مناسب برای استقرار تشکلهای مذهبی مانند بسیج، جایز است؟

30- در گذشته معمولاً مساجد موقوفات گسترده ای داشته اند. امروزه مساجد عموماً از هنگام ساخت ناچار به جمع آوری مکرّر کمک های مردمی برای ادامه روند ساخت و نگهداری مسجد می شوند، لذا بفرمایید در نظام اسلامی ساخت مسجد بدون موقوفه چه حکمی دارد و اصلاً جایز است؟

31- در حکومت اسلامی و نظام جمهوری اسلامی مساجد باید توسّط کمک های مردمی ساخته و تعمیر شوند و یا سازمان ها هم موظّف به همکاری هستند؟

32- استفاده از نقوش بر جسته در مساجد جایز است؟

33- آیا می توان از نماکاری ها و سبک های معماری غربی در معماری شهرهای مملکت اسلامی استفاده کرد؟ اگر مرسوم باشند این موضوع چه حکمی دارد؟

34- با توجّه به زشت بودن خانه¬های بدون نما که اثر روانی نامناسبی بر روان شهروندان و مسلمانان می گذارد و با توجه به الزام قانونی نماکردن خانه همراه با سایر اقدامات مربوط به احداث مسکن، نماکاری خانه الزامی است؟ آیا نماهای زشت و بی قواره با توجه به اثر سوء آن بر روحیات مردم نوعی حق الناس ایجاد می¬کند؟

35- حکم نماهایی که از لحاظ روانشناسی انسان را دچار بعضی هیجانات و اختلالات روانی در دراز مدت می کند چیست؟

36- آیا تبرج و خودنمایی در معماری (مانند نماهای خاص و غیرعادی یا ارتفاع غیرعادی و یا استفاده از مصالح غیرعادی و گرانقیمت یا خارجی) حرام است؟

37- آیا تراکم فروشی به حدی که در خدمات رسانی چون آبرسانی، پارکینگ ، اختلال در رسیدن هوای تازه به همه ساکنین و حق برخورداری از مناظر طبیعی و فضای سبز مسلمانان را دچار مشکل می کند، جایز است؟

38- آیا قبرستان ها باید در دسترس مردم باشند یا باید خارج شهر باشند؟

39- آیا می توان قبرستان ها را در دامنه و یا اماکنی که از لحاظ جغرافیایی بالادست هستند و یا هرنقطه حاصل خیز یا دارای منابع آبی، مکان یابی نمود؟

40- آیا می توان در پارک سازی شهرهای مسلمین از مدل های خارجی پارک سازی استفاده نمود؟

41- آیا طراحی فضاهای اجرای موسیقی در پارک ها جایز است؟

42- آیا عبور و یا پارک موتور سیکلت در پیاده رو جایز است؟

43- آیا می توان ایستگاه صلواتی در مسیر رفت و آمد مردم بنا کرد، ایجاد ترافیک سنگین و تضییع حق الناس مترتّب بر این اقدامات چه حکمی دارد؟

44- حفاری هایی که در سطح معابر هست اگر باعث آسیب رساندن به شخص یا مالی گردد سازمان متولی باید غرامت بپردازد؟

45- مشاهده می شود برای تعریض خیابان ها و یا احداث میادین شهرداری ها اقدام به قطع یا ریشه کن نمودن اشجار می نمایند این اقدام چه حکمی دارد؟ آیا بین درخت مثمر و غیرمثمر، فصل میوه و غیر فصل میوه و بین انجام این اقدام توسط یک نهاد حاکمیتی و یا مردم فرقی وجود دارد؟

46- آیا چسباندن پوستر وکارتهای تبلیغاتی بر در و دیوار شهر که باعث نازیبایی می شود جایز است؟

47- آیا دریافت عوارض شهرداری از منطقه ای از شهر و مصرف آن در منطقه ای دیگر از شهر جایز است؟

48- آیا دریافت مبالغی به نیت مسابقات شهرسازی و معماری از شرکت کنندگان در این مسابقات جایز است؟

49- آیا می توان بنایی ساخت که بر اماکن عالیه اسلامی چون مکه مکرّمه و یا حرم ائمه اطهار‰ اشرافیت دارد و عظمت معماری ایشان را خدشه دار می کند؟

50- آیا تعطیل کردن کسب وکار هنگام نماز الزامی است؟

51-  آیا خانم ها می توانند در پارک ها ورزش کنند و یا باید فضاهایی جداگانه برای ورزش تعبیه نمود؟ آیا مهندس معمار طراح پارک شرعاً اجازه طراحی فضای ویژه بانوان را دارد؟ اگر منجرّ به تقویت سلامت بانوان مسلمان شود این امر (طراحی پارک با حفظ حریمهای بصری و رفع امکان دید نامحرم) چه حکمی دارد؟

52- استفاده از تعدد و تنوع نورپردازی جهت بزرگداشت و یا جلوه نمایی بنایی خاص و ... در اماکن عمومی جایز است؟ مصرف برق بیش از حد در این موارد چه حکمی دارد؟ اگر زیبایی ایجاد شده در بنا توسط نورپردازی باعث هویت مناسبی برای محله شده و آدرس یابی مسلمانان را تسریع کند چه حکمی دارد؟

53- اگر در طرحی که توسط سازمانی از قبیل شهرداری اجرا می نماید و مالکی حاضر بفروش ملک خود نگردید آیا جایز است که اطراف ملک وی را خندق کند و بر او سخت گرفت؟

54- آیا شهرداری ها اجازه دارند ابنیه ای که در مسیر رفت وآمد هستند را تصرّف نموده وحقوق آن را بپردازند وخراب نمایند؟

55- آیا ابنیه های متروک که باعث نا امنی می شود را شهرداری می تواند تصرّف نماید؟

56- صدور مجوّز برای اماکنی  مانند کافه ها  که محل مصرف قلیان و مواد دخانی است و احتمال ضرر برای مسلمانان در ایشان متصور هست چگونه است؟

57- آیا نگهداری حیواناتی چون سگ و کبوتر در خانه که باعث آلودگی می شوند جایز است؟

58- آیا مالک ملکی می تواند فاضلاب خود را به معابر عمومی بریزد؟

59- آیا ریختن زباله توسط عابر از قبیل پوست تخمه در معابر محل اشکال است؟

60- آیا درهنگام احداث بنا، انبار کردن مصالح توسط مالک در معابر عمومی جایز است؟

61- حکم بنایی که ارتفاعش باعث سایه اندازی و یا ممانعت رسیدن نور آفتاب به همسایه و یا معابر می شود چیست؟

62- در طرح های توسعه شهری و شهرسازی، طراحی و شهرسازی خیابانی که جهت جغرافیایی آن باعث یخبندان های طولانی در زمستان می شود جایز است؟ و طراح آن حق دارد بدون توجه به این نوع مسایل (زیست محیطی، اقلیمی، جغرافیایی و...) طرح خود را تهیه کند؟

63- آیا مالک حق دارد به کیفیت پیاده روی جلوی ملک خود و تمیزی، پستی و بلندی، پله دار بودن و لیز یا زبر بودن آن بی¬توجّه باشد؟

64- آیا طراحی و ساختن مسجد و یا مدرسه در بافت مسکونی ای که باعث کاهش قیمت منازل می شوند جایز است؟

65- آیا ساختن حسینیه در بافت مسکونی ای که باعث ایجاد اختلال در رفت وآمد و نارضایتی همسایگان می شود، جایز است؟

66- آیا هتلی اجازه دارد پارکینگ خود را تبدیل به حسینیه نماید؟

67- آیا می توان به دلیل شادی و یا عزاداری نمودن شرعی و برپایی شعایر اسلامی خیابان را بست؟

68- آیا پارک کردن اتومبیل و موتور، جلوی درب منازل دیگران جایز است؟

69- شهرداری ها معمولاً با اخذ جریمه اقدام به فروش پارکینگ می کنند و ساختمان هایی که مالکانش جریمه پرداخته اند، با وجود کمبود جای پارک اتوموبیل طراحی و ساخته شده و به بهره برداری می رسند ولی همواره در طول زمان بهره برداری نحوه پارک اتوموبیل ها موجب مزاحمت بین ساکنان است، آیا اساساً این گونه طراحی معماری و نیز صدور مجوّزهای مربوط و نیز احداث این گونه ساختمان ها جایز است؟

70- هنگام خروج جمعیت از مسجد یا حسینیه های مجاور خیابان حقّ تقدّم با عابر است یا سواره؟

71- سدّ معبر توسط فروشندگان خرده پا، در چه صورتی اشکال ندارد؟

72- آیا گرفتن عوارض از کسی که می خواهد در ملک خود اتاقی بسازد وفرزند خود را داماد کند و قصد کار اقتصادی و درآمدزایی ندارد، جایز است؟

73- آیا گرفتن عوارضی که مبلغش از ارزش ملک بیشتر هست جایز است؟

74- امروزه بسیاری از مردم در شهرها ساختمان های خود را با یک یا چند طبقه خلاف می سازند. آیا مقیّد بودن به ضوابط شهرسازی که اکثریت مردم بر خلاف آن عمل می کنند صحیح است؟

75- استفاده از ضوابط شهرسازی غربی برای شهرهای اسلامی جایز است؟

76- آیا کاشت درخت به نحوی که مانع دیده شدن تابلوی راهنمای شهری (مانند اسم کوچه) بشود جایز است؟

77- آیا ریختن برف های اضافی سقف و خانه که مزاحمت برای بنا دارد به خیابان جایز است؟

78- آیا احداث لوله آب باران به نحوی که آب باران و برف به معبر بریزد جایز است؟

79- آیا طراحی سردرب ساختمانها به نحوی که در شب پلاک آنها قابل مشاهده نباشد بلااشکال است؟

80- آیا طراحی مغازه (با نوع حرفه ای که نیاز به توقّف اتومبیل مشتری ها دارد) در مکان های دارای محدودیت پارک  در شهر جایز است؟

81- آیا احداث مغازه (با نوع حرفه ای که نیاز به توقف اتومبیل مشتری ها دارد) در مکان های دارای محدودیت پارک  در شهر جایز است؟

82- آیا مهندس معمار می تواند ساختمانی با تراکم بالا (تعداد طبقات زیاد) طراحی کند که مشرف به خانه مردم باشد؟

83- آیا اصولاً بنای ساختمانی که با تراکم بالایی است و مشرف بر خانه مردم چگونه است؟ قبول خرید چنین خانه ای چگونه است؟

84- آیا در طراحی خانه، مستحب است چینش اتاق ها به گونه ای باشد که تمام اتاق ها رو به قبلی باشد؟

85- آیا جامعه مسلمانان با جامعه اسلامی در احکام شهرسازی با هم متفاوت میباشد؟

86- آیا حکّ نمودن احادیث در فضاهای عمومی شهری که امکان خیس شدن یا تماس بی وضو و یا شاید بی احترامی وجود دارد  مباح است؟

87- تا چه حدّی اجازه هست از قرآن و احادیث در فضاهای شهری استفاده کرد؟

88- آیا اجاره دادن مسجدی - که زمین آن وقفی است - جهت مراسمات  و با نیت صرف آن درآمد در مسجد جایز است؟

89- در تعارض بین زمین ها وقفی وطرح های عمومی چه باید کرد؟

90- بعضاً ادعا می شود مساجد کوچک مزاحم طرحهای عمومی هستند، آیا می توان همه آن مسجدها را تجمیع نمود و معادل مساحت مساجد کوچک در جایی دیگر مسجد ساخت؟ آیا این نوع طرح ها شرعاً قابل ابلاغ و اعمال قانونی هستند؟

91- ریختن آب ظرف شویی وحمام به معابر عمومی چه حکمی دارد و استفاده از این خانه با این علم چه حکمی دارد؟ اگر در جایی باشد که در دید عمومی نباشد چه حکمی دارد؟

 

نام مرجع تقلید:

آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی)

 

پاسخ:

1. ساخت آن اشكالی ندارد مگر آنکه نوعاً موجب فساد باشد ولی بر استفاده كنندگان لازم است مراعات مسایل شرعی را بنمایند و سزاوار است منازل طوری ساخته شود كه از دید نامحرم جلوگیری نماید.

2. استفاده از علائمی که نماد فساد هستند و مروّج آن شمرده می شوند جایز نیست.

3. ساخت آن اشكالی ندارد مگر آنکه نوعاً موجب فساد باشد و بر استفاده كنندگان لازم است مراعات مسائل شرعی را بنمایند و سزاوار است منازل طوری ساخته شود كه صدای ساکنین شنیده نشود.

4. فی نفسه لزومی ندارد ولی باید مسائل شرعی و تربیتی و اخلاقی که موجب امن دینی و اخلاقی فرزندان از ابتلاء به گناهان و معاصی می گردد رعایت شود.

 و سزاوار است فرزندان برای ورود به اتاق محل استراحت والدین اجازه بگیرند بلکه در بعض موارد لازم است، آن چنان که در آیه مبارکه 58 سوره نور ذکر شده است.

5. لازم است از نگاه حرام مثل نگاه به نامحرم یا نگاه کردن به داخل خانه دیگری بدون رضایت او و نیز مواردی که عرفاً آزار دیگران و موجب مزاحمت برای همسایه ها محسوب می شود پرهیز شود.

6. فی نفسه ضرورتی ندارد.

7. خیر.

8. فی نفسه ضرورتی ندارد البته بر سرپرست آنان لازم است نسبت به مسائل اخلاقی مراقبت کافی را به عمل آورد. و سزاوار است آن چنان که در حدیث نقل شده محلّ خوابیدن فرزندان پس از رسیدن به ده سال از هم جدا گردد و در روایتی پس از رسیدن به شش سال ذکر شده است.

9. طرّاحی و ساخت استخر در منزل فی نفسه بی اشکال است و بر استفاده کنندگان لازم است مسائل شرعی را رعایت نمایند.

10. لازم نیست ولی سزاوار است و مستحب كه انسان مكان خاصّی از خانه را اختصاص به عبادت دهد.

11. فی نفسه منعی ندارد.

12. بر استفاده کننده لازم است هنگام تخلّی رو به قبلی یا پشت به آن نباشد و صاحب اختیارِ مکان نیز باید حدّ الامكان جهت آن را عوض نماید یا به استفاده کنندگان اطّلاع رسانی نماید.

13. ساکنین و استفاده کنندگان از محلّ لازم است مسائل محرم و نامحرم را رعایت کرده و از اختلاط حرام پرهیز نمایند و شایسته است طرّاحان و معماران در ایجاد فضایی که زمینه تلاقی کمتر نامحرمین را فراهم کند، تلاش نمایند همچنان که در معماری قدیمی اسلامی قسمت اندرونی و بیرونی به صورت جداگانه بوده است.

14. خیر.

15. صدق هتک حرمت به مقدّسات و آیات قرآن و عدم آن عرفی است و ظاهراً در این مورد صدق نمی کند.

16. از آنجا که استفاده از چنین مکان هایی لزوماً مستلزم گناه نیست کما اینکه ممکن است مواردی چون پدر و فرزند در هریک از واحدها زندگی کنند یا ... ، منع به طور کلّی نیست و بر استفاده کنندگان لازم است مسائل شرعی را رعایت نمایند.

17. امر مذکور دائر مدار كیفیت استفاده از پشت بام است و حکم موارد آن فرق می کند و در روایت نقل شده است لب بام هم سطح بام نباشد و حائلی به اندازه دو ذراع بلندتر داشته باشد و در بعض روایات یک ذراع و یک وجب ذکر شده است.

 و در حدیث نقل شده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مسلمانان را از خوابیدن بر بامی که دیوار ندارد نهی کرده و فرموده اند : هر کس بر بام بدون دیوار بخوابد، از امان خدا بیرون رفته است.

18. حکم وجوهات شرعی بحسب انواع مختلف است و موارد مصرف هریک در بخش مربوط به خود در رساله ها و کتب فقهی ذکر شده است.

19. صِرف عدم تناسب ظاهری ساختمان مسکونی با کار اداری موجب ممنوعیّت فعالیت اداری نیست. البته چنانچه کارمندان شرایط خاصّی را از حیث مکان با مسئولین در ضمن عقد قرار داده اند، یا آنکه قوانین خاصّی در شهرسازی و ... وجود داشته باشد احکام به حسب شرایط متفاوت است.

20. از جواب سؤال 19 روشن شد و نسبت به همسایگان، اگر احداث مدرسه در چنین مکانی متعارف باشد جایز است و امّا چنانچه احداث مدرسه در آنجا غیر متعارف باشد به طوری که دایر کردن مدرسه در محل عرفاً مردم آزاری محسوب شود، این کار فی نفسه جایز نیست و در هر صورت بر استفاده کنندگان لازم است حقوق دیگران را رعایت نمایند.

21. فی نفسه اشکالی ندارد.

22. طرفین قرارداد در معاملاتی که با شرایط صحیح شرعی انجام شده است حسب موارد لازم است به تعهّدات شرعی خود عمل نمایند و چنانچه تخلّف صورت پذیرد، حسب موارد در برخی، باعث خیار فسخ، در برخی موارد باعث باطل شدن معامله گردیده و گاه لازم است خسارتی گرفته شود که تفصیل آن در کتب فقهی در موارد مختلف ذکر شده است.

23. به طور کلّی تبلیغ و ترویج زندگی اشرافی که با سبک زندگی اسلامی تناسب ندارد، فی نفسه شایسته نیست و در برخی موارد که ترویج زندگی مُسرفانه باشد یا نفس تبلیغات به حدّ اسراف برسد حرام است و گاه ممکن است عناوین ثانویه دیگری نیز باعث حرمت تبلیغات مذکور باشد که تشخیص موارد به عهده مکلّفین می باشد و سزاوار است در جمیع امور، ثروتمندان و حكّام و سرمایه داران ملاحظه افراد ضعیف و فقراء اجتماع را بنمایند.

24. از جزئیات قضیه مذکور اطّلاع نداریم و نفیاً و إثباتاً در مورد آن اظهار نظر نمی کنیم، به طور کلّی شیوه استفاده از مال وقف وابسته به کیفیت وقفِ واقف است و تشخیص به عهده متولّی شرعی می باشد.

25. موارد به حسب امور متعارف و غیر متعارف و تبعاً صدق ایذاء مُحرَّم و عدم آن متفاوت می باشد و لازم است مراعات حال ساكنین و همسایگان بشود و از کاری که ایذاء آنان محسوب شده پرهیز گردد .

26. فی نفسه مانعی ندارد مگر اینکه به لحاظ إشغال مقداری از مکانِ مسجد، مزاحمت برای نمازگزاران داشته باشد.

27. خیر.

28. چنانچه شخصی زمین ملکی را به عنوان مسجد وقف نماید، حكم مسجد دارد و برای وقف کردن مکانی به عنوان مسجد، شرایط خاصّی غیر از شرایط عمومی مال موقوفه که در رساله ها ذکر شده است وجود ندارد، هر چند خوب است موقعیّت و خصوصیّات فعلی و آینده محلّ را قبل از وقفِ مکان، مدّ نظر قرار دهند تا بعداً موجب زحمت افراد و بروز مشکلات نگردد.

29. بلی جایز است و لازم است شأن و قداست مساجد حفظ شود و از امور متفرّقه در مساجد كه مناسب با شأن و قداست مسجد نیست پرهیز شود ورعایت بعض موارد مذکور در سؤال به حسب اختلاف موقعیتها گاه پسندیده و گاهی هم بدون رجحان و در برخی موارد ناپسند و مرجوح می باشد.

30. جایز است.

31. بنای مساجد از مستحبّاتی است که بر آن تأکید شده و دارای ثواب و اجر عظیم می باشد و در مناطقی که مردم برای اقامه نماز و شعائر دینی نیاز به مسجد داشته و توان مالی بر ساخت مسجد ندارند، مناسب است دولت اقدام به مشارکت در ساخت مساجد نماید. البته استفاده از بودجه های دولتی برای ساخت مسجد منوط به رعایت قوانین می باشد.

32. نقش انسان یا موجودی ذی روح دیگر، اگر برجسته و مجسّم باشد، ساخت آن بنابراحتیاط حرام می باشد و چنانچه برجسته و مجسّم نیست، احتیاط مستحب است مسجد را با آن زینت نکنند.

33. اگر سبک ها طوری نباشد که موجب اشاعه فساد در جامعه گردد، فی نفسه حرام نیست هر چند شایسته است فضای شهر ونمای خانه ها طوری طرّاحی شود که معنویّت را به جامعه تزریق کند.

34. صِرف زشت و بد منظره بودن ساختمان الزامی را برای نماکردن و نیز حقّ الناس ایجاد نمی کند لکن چنانچه قانونی در این رابطه باشد، معظّم له اظهار نظر ننموده، و مکلّف می تواند با رعایت أعلم فالأعلم از مجتهد دیگر تقلید نماید.

35. مواردی که عرفاً ایذاء شمرده نمی شود حرام نیست.

36. پاسخ، از جواب 23 معلوم می شود.

37. اگر از تصرّف مالک در ملک خویش ضرر قابل توجّهی بر همسایگان وارد آید و این امر غیر متعارف باشد جایز نیست امّا اگر ضرر قابل توجهی بر همسایگان وارد نشود یا آنکه ضرر قابل توجّه به خاطر امرمتعارف و معمولی به وجود آمده باشد اشکال ندارد. و این مطلب به حسب موارد و أزمنه و أمکنه مختلف است و اگر قانون مشروعی در این رابطه باشد حکم متفاوت است.

38 و 39. فی نفسه إلزام یا منعی در هیچ کدام نیست.

40. پاسخ از جواب 33 معلوم است.

41. نواختن موسیقی حرام و مهیّا کردن فضایی برای آن جایز نیست.

42. چنانچه موجب سدّ معبر گردد جایز نیست، همچنین ایجاد مزاحمت در مقداری که حریم خانه مردم محسوب می گردد و مورد احتیاج اهل خانه است جایز نمی باشد و در هنگام تزاحم صاحب منزل مقدّم است.

43. باید ترتیبی اتّخاذ شود که در ایستگاه های صلواتی ترافیک سنگین و سدّ معبر ایجاد نشود.

44. چنانچه حادثه ایجاد شده مستند به شخصی که حفّاری نموده یا دستور آن را داده است، باشد لازم است وی پاسخگو باشد و در صورت لزوم، دیه یا غرامت را بپردازد.

45. چنانچه اولویّت و رجحانی برای قطع درختان وجود داشته باشد، با اجازه مالک آن و رعایت قوانین مربوطه اشکال ندارد و  قطع كردن درخت زنده بدون جهت پسندیده نیست بلکه در بعض موارد جایز نمی باشد.

46. نازیبا شدن شهر (صرفاً) منعی ایجاد نمی کند لکن احراز رضایت مالکین دیوارها و... لازم است.

47. در این مسأله آیت الله سیستانی اظهار نظر نمی کنند، با رعایت أعلم فالأعلم به مجتهد دیگر مراجعه شود.

48. با احتراز از موارد قمار و رعایت مسائل مربوط به آن، فی نفسه منعی ندارد.

49. سزاوار نیست بلکه چنانچه عرفاً هتک حرمت نسبت به اماکن مقدّسه شمرده شود جایز نیست و تشخیص موضوع عرفی با مکلّف می باشد.

50. شایسته است هنگام نماز، به خواندن نماز اول وقت مبادرت شود و مناسب است مؤمن برنامه زندگی خویش را به گونه ای تنظیم نماید که توفیق نماز اول وقت را از دست ندهد.

به طور کلّی مستحب است انسان، نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خیلی سفارش شده است و هر چه به اول وقت نزدیك تر باشد، بهتر است مگر آنكه تأخیر آن از جهتی بهتر باشد مثلاً كمی صبر كند كه نماز را با جماعت بخواند به شرط آن كه وقت فضیلت نگذرد.

در این زمینه روايت شده كه امام صادق (علیه السلام) فرمودند : « فضيلت اول وقت نماز بر آخر وقت همچون فضيلت آخرت بر دنياست .»

همچنين نقل شده كه امام صادق (علیه السلام) فرمودند : « فضيلت اول وقت بر آخر آن برای مؤمن، از دارايی و فرزندش بهتر است .»

و در حدیث نقل شده است كه امام صادق (علیه السلام) فرمودند : « جبرئیل نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و به حضرتش وقت های نماز را اعلام نمود سپس عرضه داشت : ... با فضیلت ترین وقتِ نماز، اول وقت آن است ... .»

همچنين نقل شده كه امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «هنگامی که وقت نماز فرا می‌رسد درهای آسمان برای بالا رفتنِ اعمال گشوده می شود پس دوست ندارم عملی زودتر از عمل من بالا برود و نام کسی پیش از من در صحیفه (دفتر اعمال) نوشته شود .»

و در حدیث نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «لقمان به فرزندش گفت: ... پسر عزیزم هنگامی که وقت نماز فرا رسید به خاطر چیزی آن را به تأخیر نیانداز و از آن آسوده خاطر شو که نماز، دَیْن است... .»

و روایت شده كه امام کاظم (علیه السلام) فرمودند : «هنگامی که نمازهای واجب در اول وقت و با رعایت حدود و شرایطش بر پا داشته می شوند از شاخه بریده شده درخت آس  با همه عطر و بو و تازگی اش خوشبوتر هستند، پس بر نماز اول وقت مداومت ورزید .»

51. لازم است بانوان خود را از دید نامحرم بپوشانند و ورزش هایی که انجام آن مستلزم کشف قسمت هایی از بدن است که پوشش آن لازم می باشد (مثل ساعد دست) و یا با نوع پوششی انجام می شود که از نظر رنگ یا جنس یا دوخت یا اندازه و امثال آن باعث جلب نظر نامحرم و فتنه نوعیّه است یا از نظر نوع حرکات چنین حالتی را ایجاد می کند، نباید توسّط بانوان در مکان های عمومی مثل پارک یا جاهایی که در معرض دید نامحرم است  انجام شود، و فراهم کردن و طراحی مکان ورزشی مخصوص بانوان برای محفوظ ماندن آنان از دید نامحرم، فی نفسه شایسته به نظر می رسد، البته لازم است ملاحظه شود که زمینه برای حضور افراد نامحرم فراهم نباشد و ورزش با امور حرام مثل موسیقی حرام همراه نبوده و نیز زمینه ارتکاب محرّمات دیگر هم به وجود نیاید.

52. چناچه بحدّ اسراف نرسد اشکال ندارد و عوامل مختلف در تحقّق اسراف دخیل است که تشخیص موضوع بعهده مکلّف بوده و مقرّرات در مصرف برق نیز رعایت گردد.

53. خیر، چنانچه ضرری بر شخصی وارد شود یا موجب ایذاء او گردد، جایز نیست.

54 و 55. در صورتی که با انجام معامله مشروع و جلب رضایت مالکین صورت گیرد اشکال ندارد. و در مواردی که زمین ها مجهول المالک است و شناخت صاحبان آن هر چند با فحص و تحقیق ممکن نیست، تصرّف در آنها نیازمند اذن از حاکم شرع می باشد.

56. به طور کلّی مناسب است در صدور مجوّزها مصالح اجتماعی در نظر گرفته شود و  از سوق دادن عموم به اموری که مضارّ آن برای جامعه اسلامی بیش از فوائد آن است اجتناب گردد و در هر حال رعایت مسائل شرعی وظیفه همگان است.

57. نگهداری حیواناتی مانند کبوتر چنانچه عرفاً مصداق ایذاء همسایگان و ... نباشد، فی نفسه بلامانع است امّا نگهداری سگ در منزل مسكونی، كراهت دارد و در روایت نقل شده در خانه ای که سگ نگهداری می شود فرشتگان داخل نمی شوند.

شایان ذکر است سگ، نجس العین است و رطوبت های او نجس می‌باشد و به هر جا سرایت كند آن را نجس می كند لذا نگهداری آن در منزل معمولاً موجب محذور شرعی در طهارت و نجاست می گردد و در مورد نجاست سگ فرقی بین سگ زینتی و غیر زینتی، سگ کوچک یا بزرگ، سگ تربیت شده و غیر آن نیست.

58. سزاوار است از چنین اموری پرهیز شود بلکه چنانچه عرفاً مصداق آزار و اذیت دیگران باشد جایز نیست.

59. شایسته است مسلمین در نظافت کوشا باشند و نظافت معابر و اماکن عمومی حتّی الامکان رعایت گردد.

60. اگر باعث سدّ معبر باشد یا طوری است که عرفاً مصداق آزار دیگران خصوصاً همسایگان شمرده شود جایز نیست و گرنه اشکال ندارد.

61. به طور کلّی اگر از تصرّف مالک در ملک خویش ضرر قابل توجّهی به همسایه اش برسد، در صورتی که چنین ضرری بین همسایگان متعارف باشد جایز است و گرنه جایز نمی باشد و تشخیص موضوع عرفی با مکلّف است.

62. بدیهی است در مواردی که افراد یا نهادها، مجاز و مأمور به احداث طرق یا بناهای دیگر برای عموم هستند، سزاوار است مصالح و منافع را از جمیع جهات مدّ نظر  قرار داده و شیوه و نقشه ای که از جهات مختلف أنفع باشد اتّخاذ گردد.

63. ایجاد مانع عبور برای عابرین و سدّ معبر جایز نیست ولی رفع موانع موجود به عهده صاحب ملک نمی باشد هر چند امر پسندیده ای است.

64. از جواب سؤال20 معلوم می شود، صِرْف کم شدن قیمت منازل دیگر منعی ایجاد نمی کند. و شایسته است مؤمنین نسبت به مساجد (از جهت عدم ایجاد مزاحمت برای همسایگان در مراسم مذهبی، رفت و آمدها، پارک خودرو و ...) طوری عمل کنند که نه تنها وجود مسجد در همسایگی افراد، باعث ناراحتی آنان نشود، بلکه برای مجاورت با مساجد، راغب و مشتاق باشند.

65. البته با برنامه ریزی و مدیریّت صحیح و دقّت متولّیان امر در عدم ایجاد مزاحمت برای همسایگان، می توان از بروز مشکلات و مفاسدجلوگیری کرد بدین معنا که ایجاد حسینیه مستلزم ایجاد مزاحمت برای همسایگان نباشد ولی چنانچه این امر اجتناب ناپذیر باشد، مشمول پاسخ سؤال 20 می شود.

66. فی نفسه مانعی ندارد و اگر قانون مشروعی در مسأله باشد حکم بحسب موارد متفاوت است.

67. در عین حال برپایی و اقامه شعائر اسلامی، باید ترتیبی اتّخاذ گردد که راه عبور و مرور مسدود نشود.

68. چنانچه مانع عبور و مرور به خانه و بیرون آن است جایز نیست. همچنین ایجاد مزاحمت در مقداری که حریم خانه محسوب می گردد و مورد احتیاج اهل خانه است جایز نمی باشد و در هنگام تزاحم صاحب منزل مقدّم است.

69. در این مسأله آیت الله سیستانی اظهار نظر نمی کنند، با رعایت أعلم فالأعلم به مجتهد دیگر مراجعه شود.

70. هر یک از سواره و پیاده لازم است به صورت متعارف مراعات عبور و مرور دیگری را بنماید و از امری که موجب بروز خطرات جانی یا مالی می شود پرهیز گردد.

71. اگر موجب مزاحمت برای عابرین و اختلال در عبور و مرور نگردد، اشکال ندارد و موارد مختلف است و تشخیص موضوع عرفی با مکلّف می باشد.

72. در این مسأله آیه الله سیستانی اظهار نظر نمی کنند، با رعایت أعلم فالأعلم به مجتهد دیگر مراجعه شود.

73. جواب سؤال قبل.

74. جواب سؤال قبل.

75. فی نفسه منعی ندارد مگر آن که با ضوابط شرعی مغایرت داشته باشد، هرچند شایسته است مملکت اسلامی، ضوابط مستقلّی برگرفته از منابع غنیّ فقهی خود داشته باشد و البته از نکات خوب دیگران هم استفاده کند.

76. فی نفسه اشکالی ندارد هر چند بهتر است از کارهایی که موجب به زحمت افتادن مؤمنین می گردد اجتناب گردد.

77 و 78. چنانچه عرفاً ایذاء صدق کند یا باعث سدّ معبر باشد، جایز نیست.

79. اشکالی ندارد.

80 و 81. فی نفسه مانعی ندارد امّا لازم است صاحبان اتومبیل ها هنگام توقّف موجب سدّ معبر یا ایذاء دیگران نشوند و اگر طوری است که إحداث چنین مغازه ای در چنین محلّی متعارف نیست و خواه ناخواه هر چند با رعایت و دقّت، باعث آزار دیگران (مثلاً همسایگان) می شود به نحوی که ایذاء دیگران عرفاً مستند به صاحب مغازه شمرده می شود جایز نمی باشد.

82 و 83. فی نفسه مانعی ندارد لکن اگر احداث این أبنیه به نحوی است که ضرر قابل توجّهی بر همسایگان وارد می آید و این امر غیر متعارف باشد (مثلاٌ منطقه مسکونی است که نوعاً خانه ها کم ارتفاع است و منزل مرتفع مزبور در آن محلّ متعارف نیست و عرفاً ایذاء همسایگان صدق می کند) جایز نمی باشد، امّا اگر ضرر قابل توجّهی بر همسایگان وارد نشود یا آنکه ضرر قابل توجّه امر متعارف و معمولی باشد اشکال ندارد و این مطلب به حسب موارد و أزمنه و أمکنه مختلف است، البته شایسته است در کشور اسلامی منازل طوری ساخته شود که داخل خانه های مجاور قابل رؤیت نباشد تا از طرفی زمینه گناه برای بعضی فراهم نشود و از طرفی ساکنین منازل مجاور به راحتی از خانه خود که مسکن که محل سکونت و آرامش آنهاست، استفاده نمایند.

84. رو به قبلی قرار گرفتن در حالات مختلفی از جمله مستحب شمرده شده است و تبعاً طراحی و ساختن بنا به شیوه ای که زمینه آن را فراهم کند از باب کمک در انجام خیر بی اجر نخواهد بود، اگر چینش اتاق ها به این مسأله کمک می کند بهتر است این مسأله رعایت گردد.

85. تفاوتی ثابت نیست.

86. هتک حرمت تابع صدق عرفی است و چنانچه در اماکنی باشد که هتک محسوب نگردد اشکال ندارد.

87. تا جایی که در معرض هتک حرمت به مقدّسات نباشد مانعی ندارد.

88. اجاره دادن مسجد برای امور فوق جایز نیست، البته اجاره دادن متعلّقات مسجد از قبیل ظرف یا فرش چنانچه ملک مسجد باشد و به نفع مسجد باشد اشکال ندارد و اگر وقف است تابع کیفیت وقف می باشد، همچنین دریافت پول در ازای ارائه خدمات و هزینه ها  مثل اجرت خادمی که در مراسمات خدمت می کند یا استفاده از آب و برق و گاز و ... (در مواردی که استفاده از آنها اختصاص به نمازگزاران نداشته و شامل مراسمات نیز می گردد) مانعی ندارد.

89. خراب کردن موقوفه و یا تغییر کاربری آن جایز نیست و لازم است حدّ الامكان مصلحت وقف رعایت شود. و در موارد ضرورت طبق نظر حاکم شرع رفتار می شود.

90. در فرض سؤال خیر، و حکم آن از مسأله قبل روشن شد و کوچک یا بزرگ بودن مسجد تفاوتی در حکم ایجاد نمی کند.

91. پاسخ از جواب سؤال 59 روشن می شود و بر استفاده کننده گان شایسته است مراعات نمایند. و الله العالم. [1]

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] استفتائات معظم له، ج1، استفتائات متفرقه، از ص380، س468 / استفتاء موجود در آرشیو دفتر / استفتاء خصوصی مکتوب از نجف اشرف / سایت رسمی احکام جامع (سراج)