عن حسن بن علی (علیهما الصلاة و السلام):

ألْمِزاحُ يَأْکُلُ الْهَيْبَةَ، وَقَدْ أکْثَرَ مِنَ الْهَيْبَةِ الصّامِت [1]

نقل شده که حضرت امام حسن مجتبی (صلوات الله و سلامه علیه) فرمودند:

مزاح و شوخی - زياد و بيجا - شخصيّت و وقار انسان را از بين می برد، و چه بسا افراد ساکت دارای شخصيّت و وقار عظيمی می باشند.

 

سوال:

روایات در باب شوخی و مزاح دو گونه است، برخی روایات مشوق است، مانند روایت معمّر بن خلّاد و فضل بن أبی قرّه و یونس الشيبانی و ... و روایاتی مزاح و شوخی را مذموم میدانند مانند روایت ابن القداح و محمد بن مروان و... کدام دسته از روایات دارای رجحان می باشد؟ اگر جمع ممکن است حدّ و حدود شوخی پسندیده و ناپسند چیست؟

 

مقام معظم رهبری:

به طور اگر شوخی مستلزم مفسده و حرامی ( مثل شوخی با نامحرم یا مثل توهین و مسخره دیگران و......) نباشد به خودی خود اشکال ندارد.

 

آیت الله بهجت : به نحوی که موجب ایذاء شنونده نشود، مانعی ندارد.

 

آیت الله تبریزی : شوخی هایی که داخل عنوان لهو نیست که مزاح نامیده می شود با وصف مؤمن بودن منافات ندارد.

 

آیت الله سیستانی: از مجموع روایات استفاده می شود که شوخی مذموم آن است که مشتمل بر گناه باشد یا منافی با متانت و وقار باشد و شوخی ممدوح آن است که موجب انبساط خاطر بدون گناه و با محافظت بر وقار و متانت باشد.

 

آیت الله صافی گلپایگانی : در مورد سؤال ظاهرا دو دسته روایات، قابل جمع است به اینکه روایات ناهيه حمل شود بر مواردی که مزاح از حدّ متعارف‌خارج و موجب سبکی مزاح کننده و توهین به طرف باشد .

و روایات مقابل حمل بر مورد مزاح متعارف شود و موجب سرور طرفین باشد بدون توهين، و امور دیگر مرجوح بر آن مترتب نشود و حدّ مزاح پسندیده همان است که اشاره شد.

 

آیت الله مکارم شیرازی : شوخی در جای خود و در حد متعادل اشکالی ندارد، مشروط بر این که آلوده به گناه نباشد.

و ذر پاسخ کامل تری فرمودند: [2] 

«مزاح» اگر در حد اعتدال باشد و آلوده به گناهي نشود، نه تنها چيز بدي نيست بلکه مي توان آن را بخشي از مسأله حسن خلق و گشاده رويي و اخلاق فاضله محسوب داشت و بي شک اگر به افراط کشيده شود، يا با گناه آلوده گردد مبدل به يکي از رذايل اخلاقي مي شود و گاه ممکن است خطرات آن از خطرات سخنان جدي بيشتر باشد، چرا که در مزاح نوعي آزادي وجود دارد که در سخنان جدي نيست.

 

آیت الله نوری همدانی: در مواردی که شوخی موجب غفلت از خدا و دلبستگی به دنیا باشد یا مستلزم ایذاء و یا مشتمل بر دروغ و مانند آن باشد، مذموم است و در مواردی که موجب سرور و خوشحالی مؤمنین باشد، ممدوح است. [3] 

 

نتیجه:

شرایط شوخی و مزاح ممدوح و پسندیده:

1. در شوخی افراط نکند.

2. شوخی موجب غفلت از خداوند متعال نگردد.

 3. دلبستگی به دنیا نیاورد.

4. لهو نباشد.

5. موجب قساوت قلب و تاریکی دل نگردد.

6. موجب از بین رفتن متانت، وقار و هیبت او نشود و او را در دید دیگران سبک ننماید و سبب وهن و صدمه آبرویی به او نگردد.

7. شوخی در ایام غم و عزا مناسب نیست، خصوصا ایام عزای اهل بیت علیهم السلام.

 8. از محدوده شرع خارج نباشد و سبب گناه نگردد، مانند اینکه:

* شوخی دروغ نباشد.

* تهمت به شخص یا گروهی نزند.

* از شخص یا گروهی در شوخی خود غیبت نکند.

* به سبب شوخی او کسی مسخره و اذیت نشود؛ زیرا رنجاندن و آزار مؤمن و استهزاء و تمسخر او حرام است.

* با شوخی مؤمنی را نترساند و به هول و هراس نیاندازد .

* ایجاد خصومت و دشمنی ننماید.

* موجب افشاء اسرار و رازهای پنهان اهل ایمان نگردد.

* توهین به مخاطب نباشد و سبب شرمندگی و خجالت و ریختن آبروی مؤمنی نشود.

* محتوای شوخی موجب وهن دین نگردد؛ مانند لطیفه هایی که در آن از‌ شخصیت های مذهبی و دینی استفاده می گردد، مانند انبیاء، ائمه و امامزادگان عليهم السلام ، علمای دینی و...

* شوخی با نامحرم نوعا زمینه ساز فساد است و هر نوع شوخی با نامحرم که مهیج یا محرک بوده یا خوف فتنه و فساد در آن است حرام می باشد، نامحرم هر که باشد فرقی نمی کند غریبه باشد یا خویشاوند، مانند: خواهر زن، دخترعمو، دخترعمه، دختردایی، دختر خاله، زن داداش، زن عمو، زن دایی، کلفَت و خادم ، همکار و...

و برعکس موارد فوق یعنی شوخی بانوان با مرد نامحرم که زمینه ساز فساد گردد نیز حرام است.

* فحش دادن و دشنام گفتن به مؤمنین حرام است، حتی اگر شوخی باشد.

* به نظر جمعی از فقهاء عظام، استفاده از کلمات رکیک در شوخی حرام است، بلکه استفاده از کلمات رکیک، مطلقا جایز نیست  در شوخی یا غیر شوخی، مگر بین زن و شوهر مشروط به آن که به عنوان دشنام و ناسزا نباشد و در حضور دیگران هم نباشد.

* استفاده از شعرهای خنده دار در نغمه های غنایی و اجرای آن همراه رقص های فساد انگیز یا سایر کارهای حرام جایز نیست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1]  الامام حسن ج۷T ص۱۳۹، ح۳۵

[2]  استفتاء از سایت رسمی معظم له، مرکز پاسخگویی به سوالات، کد رهگیری: 140101250030

[3] نشریه پیام دین (نور)، شماره 48، عنوان شوخی و مزاح، ج1، از ص15 تا ص23 / استفتاء خصوصی مکتوب از مراجع معظم تقلید