منو

پنج شنبه, 09 فروردين 1403 - Thu 03 28 2024

A+ A A-

احکام تفصیلی زكات فطره (فطریه) - مطابق با فتوای آیت الله سیستانی [زکات فطره]

احکام تفصیلی "زكات فطره" (فطریه)

مطابق با فتاوای حضرت آیت الله العظمی سیستانی

فضیلت زكات فطره

یكی از واجبات شرع مقدّس اسلام، زكات فطره است و در حدیث نقل شده است كه امیرالمؤمنین (علیه السلام) در خطبه عید فطر فرمودند:

« ... زكات فطره خود را پرداخت كنید زیرا زکات فطره سنّت پیامبر شما (صلی الله علیه و آله) و فریضه واجب از سوی پروردگار شماست ...» [1]

همچنین پرداخت زكات فطره موجب قبولی روزه‌ ماه مبارك رمضان می گردد و در حدیث نقل شده است كه «زكات فطره مُكَمّلِ روزه است، همان طور كه صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله كامل كننده نماز است ... » [2]

و از حضرت صادق علیه السلام منقول است كه به وكیل خود فرموند: «برو و زكات فطره‌ تمام خانواده ما و غلامانمان را بپرداز و هیچ كدام را وا مگذار كه اگر یك كدام آنها را واگذاری بر او از فوت می ترسم، راوی از حضرت پرسید: مراد از فوت چیست؟ حضرت فرمودند: مرگ.» [3]

شرایط وجوبِ زكات فطره (فطریه)

مسأله:

بر مکلّفی که در موقع غروب شب عید فطر، شرایط ذیل را دارا  باشد، پرداخت زکات فطره خود و کسانی که عرفاً نان خور او محسوب می شوند، واجب است:

1. بالغ باشد.  2. عاقل باشد.  3. بیهوش نباشد.  4. فقیر نباشد.  5. بنده و عبد نباشد.

مسأله:

اگر در موقع غروبِ شبِ عید فطر، شرایط وجوب زكات فطره فراهم نباشد ولی تا پیش از ظهر روز عید آن شرایط حاصل شود، احتیاط واجب آن است كه زكات فطره را بدهد و اگر شرایط وجوب زكات فطره بعد از ظهر روز عید پدید آید، زكات فطره بر او واجب نیست. بنابر این، اگر پیش از غروبِ شبِ عید فطر، بچّه، بالغ شود یا دیوانه، عاقل گردد یا فقیر، غنیّ شود، در صورتی كه سایر شرایط واجب شدن فطریه را دارا باشد، باید زكات فطره را بدهد و اگر موارد مذكور بعد از غروبِ آفتابِ شبِ عید فطر تا قبل از اذان ظهر روز عید پدید آید و سایر شرایط وجوب را نیز دارا باشد، بنابر احتیاط واجب، باید زكات فطره را بدهد.

مسأله:

كسی كه شخص دیگری باید فطریه او را بدهد، واجب نیست فطریه خود را بدهد، ولی اگر آن شخص فطریه وی را ندهد، چنانچه شرایط مذکور در مسأله اول جمع باشد، بر خود انسان، بنابر احتیاط، واجب می‏شود فطریه خویش را بپردازد و همچنین اگر فرد غنیّ، نان خور شخصی که فقیر است باشد، بر فقیر مذکور پرداخت زکات فطره واجب نیست و چنانچه فرد غنیّ دارای شرایط وجوب زکات فطره باشد، بر خود او، پرداخت زکات فطره لازم می شود.

مسأله:

در وجوب زکات فطره، مسلمان بودن شرط نیست و بر کافر نیز پرداخت آن واجب است لکن چنانچه کافر بعد از غروب شب عید فطر، مسلمان شود، زکات فطره از او ساقط می شود و بر وی، پرداخت زکات فطره واجب نیست ولی مسلمانی كه شیعه نبوده، اگر بعد از دیده شدن هلال ماه شوّال (بعد از غروب شب عید فطر)، شیعه شود، فطریه از او ساقط نمی شود و باید آن را بپردازد.

 

احکام زكات فطره (فطریه)

مسأله:

كسی كه موقع غروب شب عید فطر، بالغ و عاقل است و بیهوش و فقیر و برده نیست، باید برای خودش و كسانی كه نان خور او هستند، هر نفری یك صاع كه گفته می‏شود تقریباً سه كیلو گرم است، از غذاهای معمول در شهرش مانند گندم یا جو یا خرما یا كشمش یا برنج یا ذرّت به مستحق بدهد و اگر به جای آن پول هم بدهد، كافی است و احتیاط لازم آن است كه از غذاهایی كه در شهرش معمول نیست ندهد هر چند گندم یا جو یا خرما یا كشمش باشد.

مسأله:

انسان فطریه كسانی را كه در غروب شب عید فطر نان خور او محسوب می‏شوند باید بدهد، كوچك باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا كافر، دادن نفقه و خرج آنها بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر ساکن باشند.

مسأله:

كسی كه فقیر [4] است، پرداخت زكات فطره بر او واجب نیست. بنابر این، شخصی که مخارج سال خود و خانواده اش را ندارد و شغلی هم ندارد كه بتواند مخارج سال خود و خانواده اش را از آن تأمین نماید، پرداخت زكات فطره بر او واجب نیست.

 

زكات فطره مهمان

مسأله:

فطریه مهمانی كه پیش از غروب شب عید فطر وارد بر میزبان شده و نان‌خور وی، هر چند موقّتاً محسوب می‏شود، بر میزبان واجب است مثل مهمانی كه قبل از غروب آفتاب وارد منزل میزبان شده و شب نیز در منزل او می ماند و میزبان هم امكانات رفاهی لازم را برایش فراهم نموده و متكفّل مخارج او شده است هر چند مهمان چیزی نخورد یا با غذای خودش افطار نماید. امّا به مهمانی كه تنها برای افطاری دعوت شده و شب نمی ماند، نان خور صدق نمی كند و زكات فطره اش بر عهده میزبان نیست.

مسأله:

فطریه مهمانی كه بعد از غروب آفتاب در شب عید فطر وارد بر میزبان می‏شود در صورتی كه نان خور او محسوب شود، بنابر احتیاط واجب، بر میزبان واجب است و گرنه واجب نیست.

 

زكات فطره كارگر و اجیر

مسأله:

آنچه در هتل ها، مهمان خانه ها، رستوران ها و مانند آن كه معمول و متعارف است كاركنانی که اجیر کارفرما می باشند، از غذایی که توسّط کارفرما تهیه شده استفاده می کنند و غذای مذکور جزء حقوق (حق الزحمه) آنان محسوب می شود، زكات فطره آنان بر عهده خودشان است نه صاحب كار.

همچنین اگر در ضمن عقد اجاره، اجیر با کارفرما شرط نماید که کارفرما علاوه بر پرداخت مال الاجاره، باید مخارج او را نیز بدهد، در این صورت نیز زکات فطره فرد بر عهده خود اوست نه صاحب کار. امّا در صورتی که مخارج اجیر به عنوان حقوق یا به عنوان شرط ضمن عقد بر عهده کارفرما نباشد لکن کارفرما مخارج اجیر را إرفاقاً بپردازد به طوری كه فرد مذکور، نان خور کارفرما محسوب شود هر چند به طور موقِّت [5]، باید فطریه او را هم بدهد.

 

زكات فطره سربازان و زندانی ها

مسأله:

زكات فطره سربازانی كه در خدمت سربازی هستند یا افرادی كه زندانی هستند و دولت مخارج آنان را تأمین می كند، بر عهده دولت نیست و در صورت جمع بودن شرایط بر خودشان واجب است.

 

زكات فطره بچه شیر خوار  و حمل

مسأله:

فطریه طفلی كه از مادر یا دایه شیر می‏خورد، بر كسی است كه مخارج مادر یا دایه را می‏دهد ولی اگر مادر یا دایه مخارج خود را از اموال طفل بر می‏دارد، فطریه طفل بر كسی واجب نیست.

مسأله:

جنینی که در رحم مادر قرار دارد، زكات فطره ندارد مگر آنكه قبل از غروب آفتاب متولّد شود و نان خور محسوب شود كه در این صورت، زكات فطره اش واجب است و اگر بعد از غروب آفتابِ در شب عید فطر متولّد شود و نان خور به حساب آید، بنابر احتیاط لازم، باید زكات فطره او پرداخته شود و اگر نوازد متولّد شده، نان خور كسی نباشد مثل اینكه اموالی به نوزاد ارث رسیده و نفقاتش از همان اموال تأمین می‌شود، فطریه طفل بر كسی واجب نیست.

 

زكات فطره همسر

مسأله:

اگر فرد پیش از غروب شبِ عید فطر با زنی ازدواج كند، اگر آن زن نان خور او شمرده شود باید فطریه او را بدهد و اگر زن مذکور نان خور فرد دیگری مثل پدرش باشد، فطریه وی بر شوهرش واجب نیست و بر همان شخص دیگر واجب می باشد و اگر زن، نان‌خور كسی نباشد، فطریه زن با دارا بودن شرایط، بر خودش واجب است همچنین اگر فرد بعد از غروب آفتاب در شبِ عید فطر با زنی ازدواج كند و آن زن نان خور او شمرده شود، بنابر ‌احتیاط واجب، باید زكات فطره او را بدهد.

 

زكات فطره كسی كه فوت شده است

مسأله:

اگر فرد پیش از غروب شبِ عید فطر بمیرد، واجب نیست فطریه او و خانواده اش را از مال او بدهند ولی اگر بعد از غروب بمیرد، مشهور فرموده‏اند: باید فطریه او و خانواده اش را از مال او بدهند ولی این حكم، خالی از اشكال نیست و مراعات مقتضای احتیاط ترك نشود.

 

نان خور فرد دیگر شدن

مسأله:

اگر انسان نان خور كسی باشد و پیش از غروبِ شبِ عید فطر، نان خور فرد دیگری شود، فطریه او بر كسی كه فعلاً نان خور او شده، واجب است مثلاً اگر دختر پیش از غروب آفتاب شب عید به خانه شوهر برود، باید شوهرش فطریه او را بدهد.

فردی كه نان خور دو نفر است

مسأله:

اگر شخصی نان خور دو نفر باشد، زكات فطره او بر هر دو نفر به گونه ای که بین آن دو تقسیم شود، واجب است و در صورتی كه یكی از آن دو نفر، فقیر باشد، سهمِ فطریه از او ساقط است لکن سهمِ فطریه از شخص دیگر ساقط نمی شود و بنابر احتیاط واجب، لازم است سهم خویش از فطریه را بپردازد و در صورتی كه هر دو نفر، فقیر باشند، فطریه از هر دو نفر ساقط است و در این صورت، زكات فطره با فراهم بودن شرایط بر خود فرد واجب می شود.

 

پرداخت زكات فطره دیگری

مسأله:

اگر كسی كه فطریه او بر دیگری واجب است، خودش فطریه را بدهد، از كسی كه فطریه بر او واجب شده ساقط نمی‏شود ولی اگر از طرف كسی كه فطریه بر او واجب شده با اجازه او بدهد، كفایت می كند.

 

موارد مشكوك در صدق نان خور بودن

مسأله:

در موارد مشكوك كه معلوم نیست مثلاً زكات فطره بر عهده میزبان است یا مهمان، چنانچه یكی از آن دو با اجازه دیگری زكات فطره را به نیّت كسی كه واقعاً زكات فطره برعهده اوست بدهد كافی است و بر دیگری پرداخت مجدّد زكات فطره لازم نیست. همچنین است حكم، در مواردی كه معلوم است زكات فطره بر عهده مثلاً دو نفر است ولی سهم هر كدام معلوم نیست که در این صورت، یکی از آن دو می تواند با اجازه از دیگری به قصد ما فی الذمّه زكات را بپردازد.

شایان ذكر است در مواردی كه «بنابر احتیاط واجب (نه فتوی)»، پرداخت زكات فطره فرد بر میزبان یا شخص دیگری لازم است، مراعات مقتضای احتیاط آن است كه فرد مذكور هم بنابر احتیاط واجب، در صورت دارا بودن شرایط وجوب زكات فطره، زكات فطره بپردازد مگر آنكه به آنچه در صدر مسأله گفته شد عمل نمایند.

 

وکیل گرفتن برای پرداخت زکات فطره

مسأله:

اگر فرد كسی را كه نان خور اوست و در شهر دیگری می باشد وكیل كند كه از مال آن فرد فطریه خود را بدهد، چنانچه یقین یا اطمینان داشته باشد كه فطریه را می‏دهد، لازم نیست خودش فطریه او را بپردازد.

 

احکام مربوط به مصرف زكات فطره

مسأله:

زكات فطره را بنابر احتیاط واجب، باید فقط به فقرا داد و در سایر مصارف زکات مال نمی توان مصرف نمود، و منظور از فقرا فقرای شیعه است که دارای شرایط مذکور در مستحقین زكات مال هستند و چنانچه در شهر از فقرای شیعه كسی نباشد می‏تواند آن را به فقرای دیگر مسلمانان بدهد ولی در هر صورت، نباید به ناصبی داده شود.

مسأله:

اگر طفل شیعه‏ای فقیر باشد، انسان می‏تواند فطریه را به مصرف او برساند، یا اینکه به ولیِّ او بدهدتا آن را ملكِ طفل نماید.

مسأله:

فقیری كه فطریه به او می‏دهند، لازم نیست عادل باشد، ولی همان طور که در زکات مال گفته شد احتیاط واجب آن است كه به شراب خوار و بی نماز و كسی كه معصیت را آشكارا به جا می‏آورد و متجاهر به فسق است، فطریه ندهند همچنین به كسی كه فطریه را در معصیت مصرف می‏كند، نباید فطریه بدهند.

مسأله:

احتیاط مستحب آن است كه به یك فقیر كمتر از یك صاع فطریه ندهند، مگر اینكه به فقرایی كه جمع شده‏اند نرسد ولی اگر چند صاع به یک فقیر بدهند، اشكال ندارد.

مسأله:

اگر كسی بگوید فقیرم، نمی‏شود به او فطریه داد، مگر آنكه از گفته اویقین یا اطمینان پیدا شود یا انسان بداند كه قبلاً فقیر بوده است و هم اکنون شک در زوال فقر از او داشته باشد و تفصیل کامل این حکم در فصل زکات مال گذشت.

 

زكات فطره غیر سیّد بر سیّد، حرام است

مسأله:

كسی كه سیّد نیست، نمی‏تواند به سیّد زكات فطره بدهد، حتّی اگر سیّدی نان خور او باشد، نمی‏تواند فطریه او را به سیّد دیگری بدهد امّا فردی که سیّد است می تواند زکات فطره خویش را به فقیر سیّد یا غیر سیّد بپردازد حتّی اگر کسانی که نان خور او محسوب می شوند و زکات فطره آنان بر سیّد مذکور واجب شده سیّد نباشند.

 

احكام مالی كه به عنوان زكات فطره داده می  شود

مسأله:

اگر از جنسی كه قیمتش دو برابر قیمت معمولی آن است، مثلاً از گندمی كه قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولی است، نصف صاع بدهد كافی نیست، بلكه اگر آن را به قصد قیمت فطریه هم بدهد كافی نیست.

مسأله:

انسان نمی‏تواند نصف صاع را از یك جنس مثلاً گندم و نصف دیگر آن را از جنسی دیگر، مثلاً برنج بدهد، بلكه اگر آن را به قصد قیمت فطریه هم بدهد كافی نیست.

مسأله:

گندم یا شیء دیگری را كه فرد برای فطریه می‏دهد باید با جنس دیگر، یا خاك مخلوط نباشد و چنانچه مخلوط باشد، اگر خالص آن به یك صاع برسد و بدون جدا كردن قابل استفاده باشد، یا جدا كردن آن زحمت فوق العاده نداشته باشد، یا آنچه مخلوط شده به قدری كم باشد كه قابل اعتنا نباشد، اشكال ندارد.

مسأله:

اگر فرد زکات فطره را از شیء معیوب بدهد، بنابر احتیاط واجب كافی نیست.

مسأله:

كسی كه فطریه چند نفر را می‏دهد، لازم نیست همه را از یك جنس بدهد، مثلاً اگر فطریه بعضی را گندم و فطریه بعض دیگر را برنج بدهد، كافی است.

مسأله:

انسان باید فطریه خود و خانواده اش را از مال حلال بدهد هر چند از روی معصیت، مخارج خویش و خانواده اش را از مال حرام تأمین نموده باشد.

مسأله:

اگر انسان مالی داشته باشد كه قیمتش از فطریه بیشتر است، چنانچه فطریه را ندهد و نیّت كند كه مقداری از آن مال برای فطریه باشد، بنابر احتیاط واجب كافی نیست.

 

اشتباه در پرداخت زكات فطره

مسأله:

اگر انسان به خیال اینكه كسی فقیر است به او فطریه بدهد و بعد بفهمد فقیر نبوده، چنانچه مالی را كه او داده از بین نرفته باشد، باید پس بگیرد و به مستحق بدهد و اگر نتواند بگیرد، باید از مال خودش عوض فطریه را بدهد و اگر از بین رفته باشد، در صورتی كه گیرنده فطریه می‏دانسته آنچه را كه گرفته فطریه است، باید عوض آن را بدهد و اگر نمی‏دانسته، دادن عوض بر او واجب نیست و انسان باید عوض فطریه را بدهد.

قصد قربت در زكات فطره

مسأله:

انسان باید زكات فطره را به قصد قربت یعنی برای تذلّل در پیشگاه خداوند متعال و با اخلاص بدهد و موقعی كه آن را می‏دهد نیّت دادن فطریه نماید و اگر بدون قصد قربت یا بدون رعایت اخلاص، فطریه بپردازد كافی است و زكات فطره محسوب می شود هر چند به علّت نداشتن قصد قربت یا عدم رعایت اخلاص، گناهكار است.

 

پرداخت زكات فطره قبل از ماه مبارك رمضان یا در اثناء آن

مسأله:

اگر فرد پیش از ماه رمضان، زکات فطره را بدهد صحیح نیست ولی بعد از داخل شدن ماه رمضان می‌تواند زکات فطره را بدهد هر چند احتیاط مستحب آن است كه در ماه رمضان هم فطریه را ندهد و پرداخت آن را تا شب عید فطر به تأخیر اندازد، ولی اگر فرد پیش از ماه رمضان به فقیر قرض بدهد و بعد از آنكه فطریه بر او واجب شد، چنانچه فقیر مذکور هنوز هم استحقاق دریافت زکات فطره را دارا باشد می تواند طلب خود را از فقیر بابت زکات فطره حساب كند.

 

پرداخت زكات فطره قبل از خواندن نماز عید فطر

مسأله:

كسی كه قصد دارد تا نماز عید فطر را بخواند، بنابر احتیاط واجب، باید فطریه را پیش از نماز عید بدهد، و اگر قصد خواندن نماز عید را ندارد، باید زکات فطره را تا اذان ظهر بپردازد، بنابراین فرد مذکور می‏تواند پرداخت فطریه را از شبِ عید تا قبل از  اذان ظهر به تأخیر بیاندازد.

 

حکم کنار گذاشتن زکات فطره و جدا کردن آن از اموال

مسأله:

اگر به نیّت فطریه مقداری از مال خود را كنار بگذارد و تا ظهر روز عید فطر به مستحق ندهد، هر وقت آن را به وی می‏دهد، باید نیّت زکات فطره نماید و تأخیر در پرداخت زکات فطره ای که کنار گذاشته شده، اگر برای غرض عقلایی باشد و سهل انگاری در پرداخت زكات محسوب نشود، اشكال ندارد. بنابراین اگر زكات فطره را برای پرداخت به فقیر معیّنی كنار بگذارد و دسترسی به آن فقیر فعلاً ممكن نباشد مثل اینكه فقیر مسافرت باشد می تواند پرداخت زكات فطره را به تأخیر بیاندازد.

 

حکم كسی كه تا اذان ظهر روز عید فطر، زكات فطره نداده است

مسأله:

اگر فرد تا اذان ظهر روز عید فطر، فطریه را نپردازد و كنار هم نگذارد، بعداً بنابر احتیاط واجب، بدون اینكه نیّت ادا و قضا كند به نیّت ما فی الذمّه، فطریه را بدهد.

 

تبدیل زكات فطره جایز نیست

مسأله:

اگر فرد فطریه را كنار بگذارد، نمی‏تواند آن را برای خودش بردارد و مالی دیگر را به جای آن بگذارد. [6]

 

حکم از بین رفتن زكات فطره

مسأله:

اگر مالی را كه فرد به عنوان زکات فطره كنار گذاشته و عزل نموده از بین برود، حکم تلف شدن آن همانند تلف شدن زکات مال می¬باشد که تفصیل احکام مربوط به آن در زکات مال بیان شده است.  

 

بردن زكات فطره به مكان یا شهر دیگر

مسأله:

انتقال زکات فطره به سوی امام علیه السلام یا نائب خاص آن حضرت یا نائب عام ایشان یعنی حاکم شرع، جایز است هر چند مستلزم بردن زکات فطره از شهری به شهر دیگر باشد و در شهر محل سکونت فرد (محلی که فطریه را از مالش جدا نموده است)، مستحق زکات وجود داشته باشد و در غیر این مورد، اگر فرد بتواند در محل یا شهر خودش مستحق پیدا کند، احتیاط واجب آن است كه فطریه را به جای دیگر نبرد ولی چنانچه برد و به مستحق رساند كافی است و نیاز به پرداخت مجدّد زکات فطره نیست هر چند خلاف احتیاط واجب رفتار نموده است و در فرض مذکور، اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آن را بدهد. 

 

مستحبّات زكات فطره

مسأله:

مستحب است فرد در پرداخت زكات فطره، خویشان و فامیل و همسایگان فقیر خود را بر دیگران مقدّم دارد و سزاوار است كه اهل علم و دین و فضل را در دادن زکات فطره بر دیگران مقدّ م دارد. 

مسأله:

برای فقیر پرداخت زکات فطره واجب نیست لکن مستحب است که زكات فطره را بپردازد و چنانچه فقط به اندازه یك صاع گندم و مانند آن در نزد فقیر موجود باشد و افرادی هم نان خور او باشند مثل اعضای خانواده اش و بخواهد فطریه آنان را هم بدهد می‏تواند به قصد فطریه، آن یك صاع را به یكی از آنان صدقه بدهد و او هم به همین قصد به دیگری بدهد و این عمل تکرار شود تا به نفر آخر برسد و بهتر است نفر آخر چیزی را كه می‏گیرد به قصد فطریه، به كسی بدهد كه از خودشان نباشد و اگر یكی از آنان صغیر یا دیوانه باشد، ولیّ او به جای او آن را می‏گیرد و احتیاط مستحب آن است كه به قصد او نگیرد، بلكه ولیّ آن را برای خودش بگیرد و آنچه را برای خود گرفته برای صغیر یا دیوانه به عنوان زکات فطره به دیگری بپردازد. [7]

برای اطلاع از استفتائات معظم له پیرامون احکام زکات فطره (فطریه) اینجا را کلیک نمایید.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] وسائل الشيعة، ج ‌9 ،ص327‌  ،ح 7 ،باب 5، وجوب إِخراج الإنسان الفطرة

[2] من لايحضره الفقيه، ج2 ،ص183،ح 2085، باب الفطرة

[3] وسائل الشيعة، ج‌9، ص 328، ح 6،باب 5، وجوب إِخراج الإنسان الفطرة

[4] تعریف فقیر در فصل موارد مصرف زکات مال آمده است.

[5] همانند آنچه که در مورد مهمان بیان شد.

[6] به عنوان مثال، فردی که 10 عدد اسکناس 000،10 ریالی را به عنوان زکات فطره از مال خویش کنار گذاشته است، نمی تواند آن را با یک عدد اسکناس 000،10 ریالی عوض نماید هر چند به خرد کردن پول نیاز داشته باشد.

[7] مسائل خمس و زکات، از ص 212 تا ص 224، م 391 تا م 434 –  توضیح المسائل جامع، ج1، ص 752 تا 760، م 2645 تا 2685   استفتاء خصوصی کتبی از معظم له –  استفتائات موجود در آرشیو دفتر


مجوز استفاده از قالب مذهبی یاسین براي اين دامنه داده نشده , برای دریافت مجوز قالب بر روی لینک ، ( درخواست مجوز ) کلیک کنید