"مطابق با فتاوای آیت الله سیستانی"

مسئله: آنچه را كه انسان به ارث می­برد، حتّی در صورتی كه سال بر آن بگذرد، با مراعات شروط ذیل خمس ندارد:

 الف. ارثيه شرعی باشد و بر اساس قواعد معتبر در باب ارث به انسان برسد. بنابر اين اگر مسلمانی كه شيعه است مالی از غير اين راه مانند تعصيب ^[1] به او به ارث برسد، آن مال از فوائد محسوب می‏شود و چنانچه تا سر سال خمسی باقی بماند و صرف در مؤونه نگردد، خمس آن را بايد بدهد.

ب. فرد توقّع ارث بردن داشته باشد، بنابراين اگر ارثی به او برسد كه توقّع آن را نداشته و از غير پدر و فرزند باشد، احتياط واجب آن است كه خمس آن ارث را اگر از مخارج سالش زياد بيايد، بدهد.

ج. مالی که به ارث رسیده، در زمان حیات میّت، متعلّق خمس نبوده باشد. بنابر این، چنانچه وارث بداند که به این ارثیه، در زمان حیات میّت، خمس تعلّق گرفته و میّت خمس آن را نپرداخته، بايد خمس آن را بپردازد مگر در مورد استثنایی که در مسأله بعد بیان خواهد شد.

د. میّت، خمس بدهکار نباشد. بنابراین، چنانچه وارث بداند میّت، خمس بدهكار است هر چند عین مال متعلّق خمس موجود نباشد، بايد خمس را از مال او بپردازد مگر در مورد استثنایی که در مسأله بعد بیان خواهد شد.

بنابراين، آن اشيايی كه در زمان حيات مورّث خمس نداشته مانند خانه و اثاثيه منزلی كه مورد استفاده قرار گرفته و مؤونه شده، چنانچه به ورثه به ارث برسد و ورثه توقع ارث بردن داشته باشند، بر ورثه پرداخت خمس آن لازم نيست. همچنين آن اشيايی را كه خمس داشته و مورّث خمس آن را پرداخت نموده، چنانچه به ورثه به ارث برسد و ورثه توقّع ارث بردن داشته باشند، بر ورثه پرداخت خمس آن لازم نيست.

مسئله: اگر مالی به فرد به ارث برسد و بداند آن مال خمس داشته و كسی كه اين مال از او به ارث رسيده (میّت) خمس آن را نداده، وارث مذکور بايد خمس آن را بدهد و همچنين اگر در خود آن مال خمس نباشد و وارث بداند كسی كه آن مال از او به ارث رسيده، خمس بدهكار است، بايد خمس را از مال او بدهد ولی در هر دو صورت، اگر كسی كه مال از او به ارث رسيده (میّت) به‌‌ دادن خمس عقيده نداشته يا عقیده داشته ولی عمداً یا از روی کوتاهی و سهل انگاری خمس نمی‏داده، لازم نيست وارث خمس واجب بر او را بپردازد ولی اگر میّت وصيتی به دادن خمسی که برعهده­اش واجب بوده، داشته باشد لازم است به وصيّت او عمل شود و در اين صورت، باید تمامِ خمس وصیت شده را از اصل مال پرداخت نمایند هر چند مقدار خمسی که باید پرداخت شود از ثلث (یک سوم) مالش بیشتر باشد.

مسئله: اگر مالی به فردی به ارث برسد و بداند آن مال متعلّق خمس بوده لکن شك نمايد كسی كه اين مال از او به ارث رسيده (میّت) خمس آن را داده يا نه، بنابر احتياط واجب، لازم است خمس آن را بدهد مگر استثنايی باشد كه در مسأله قبل بيان شد. ^[2]

مسئله: اگر مالی به فردی به ارث برسد و نداند آن مال از اشیایی است که به آن خمس تعلّق می­گیرد یا از اشیایی است که مشمول خمس نمی­باشد، در اين صورت پرداخت خمس آن لازم نيست مثل اينكه نمی­داند مال به ارث رسیده، مهريه است يا  هديه­ای که مؤونه نشده يا نمی­داند ديه است يا درآمد كسبی که مؤونه نشده که در هر دو صورت، پرداخت خمس آنها لازم نیست.

مسئله: اگر مالی که در زمان حیات متوفّی در جهت امور شخصی و خانوادگی مورد استفاده قرار گرفته­ است مانند خانه مسکونی، وسیله نقلیه و اثاث منزل، به فردی به ارث برسد و نداند آن مال متعلّق خمس بوده يا نه مثل اينكه نمی­داند آن مال با عین درآمد سالگشت شده (درآمدی که خمس به آن تعلّق گرفته لکن خمس آن پرداخت نشده است) خریداری شده يا با مال مخمس، در اين صورت، پرداخت خمس آن لازم نيست.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] مسأله­ای است رايج پيش أهل سنّت، كه در باب ارث بيان شده و نزد شيعه صحيح نيست. طبق اين قاعده در مذهب اهل سنّت مثلاً چنانچه فردی فوت نمايد و از وی تنها يك دختر بماند، نصف اموال وی متعلّق به اين دختر می­باشد و نصف ديگر متعلّق به عَصَبه (برادر میت، عموهای میّت و برخی از بستگان مذكر میت) می­باشد. ليكن در مذهب شيعه، در چنين حالتی كليه اموال میّت متعلق به دختر می­باشد. حال چنانچه فردی سنّی مذهب فوت نمايد و نصف اموال وی به دخترش به ارث برسد و نصف ديگر آن به برادر میت (عصبه) كه شيعه می­باشد، برسد، برادر میت می­تواند در اين مال تصرّف نمايد و مالك آن مال می­شود لكن اين مال، ارث محسوب نمی­شود و در صورتی كه صرف در مؤونه نگردد، در انتهای سال بايد خمس آن را پرداخت نمايد.        

[2] به عنوان مثال، وارثین می­دانند میّت زمینی را با عین مال سالماند (مالی که خمس به آن تعلق گرفته لکن خمس آن پرداخت نشده است) خریداری نموده است و اکنون شک دارند که میّت، خمس آن زمین را پرداخت نموده است یا خیر، یا ورثه می­دانند میّت زمینی را با درآمد بین سال خریداری نموده و آن زمین تا سر سال خمسی­اش مؤونه نشده و مشمول خمس بوده است و اکنون شک دارند که میّت، خمس آن زمین را پرداخت نموده است یا خیر، در هر دو صورت، بنابر احتياط واجب، لازم است خمس آن را بدهند مگر استثنايی باشد كه در مسأله (16) بيان شد.