مطابق با فتاوای آیت الله العظمی سیستانی

 

مسأله1) امام جماعت در نماز جماعت باید دارای شرایط ذیل باشد تا اقتدای به او صحیح و مُجزی باشد:

      1. بالغ باشد   2. عاقل باشد  3. حلال زاده باشد   4. شيعه دوازده امامی باشد. 

5. عادل باشد  6. قرائت امام جماعت، صحيح باشد. 

7. امام جماعت مرد باشد در صورتی كه مأموم هم مرد است. 

8. بنابر احتیاط واجب حدّ شرعی بر امام جماعت جاری نشده باشد. 

9. اگر مأموم نمازش را ايستاده می­خواند، امام نیز نمازش ایستاده باشد.

10. قبله امام و مأموم يكی باشد   11. نماز امام در نظر مأموم صحيح باشد.

توضیح هریک از شرایط فوق در مسائل آینده خواهد آمد.

 

شرط اول:

امام جماعت، بالغ باشد

مسأله2) امام جماعت بايد بالغ باشد و اقتدا به بچه نابالغ صحیح نیست هر چند احتمال دارد اقتدا به بچّه­ای كه ده سالش كامل شده جايز باشد ولی احتياط واجب در ترك اين كار است. همچنین امامت فرد غیر بالغ برای افراد غیر بالغ محلّ اشکال است.

 

شرط دوم و سوم:

امام جماعت، عاقل و حلال زاده باشد

مسأله3) امام جماعت نبايد مجنون و ديوانه باشد و اقتدا به ولد الزنا (زنا زاده) صحيح نيست.

 

شرط چهارم:

امام جماعت، شيعه دوازده امامی باشد

مسأله4) امام جماعت بايد شيعه دوازده امامی باشد. بنابر این، مأموم در نماز با اهل سنّت لازم است حمد و سوره را خودش هر چند آهسته بخواند و اگر نماز جمعه را با آنان خواند بايد نماز ظهر را هم بخواند و چنانچه نماز آنان قبل از وقت شرعی، بنابر فتوی يا احتياط خوانده شود، كافی از نماز واجب بنابر فتوی يا احتياط نيست مثلاً اگر اذان مغرب آنها قبل از وقت در فاصله زمانی بين غروب آفتاب تا مغرب (زوال حُمره مشرقيّه) باشد و نمازگزار نماز مغرب را با آنان در اول وقتشان بخواند، بنابر احتياط واجب، بايد آن را در وقت شرعی اعاده نمايد.

 

شرط پنجم:

امام جماعت، عادل باشد

مسأله 5) امام جماعت بايد عادل باشد و اقتدا به امام جماعت مجهول الحال يا فاسق صحيح نيست و عدالت اين است كه فرد واجبات را انجام دهد و محرّمات را ترك كند و نشانه آن حسن ظاهر در گفتار و رفتار و اعمال است به شرط آنکه انسان اطّلاع از خلاف آن نداشته باشد و توضيح كامل معنای عدالت و راه­های اثبات آن در فصل تقليد مسأله (5) گذشت.

مسأله6) امام جماعتی را كه عادل می‏دانسته، اگر شك كند كه به عدالت خود باقی است يا نه، می‏تواند به او اقتدا نمايد.

 

شرط ششم:

قرائت امام جماعت، صحيح باشد

مسأله 7) قرائت امام جماعت بايد صحيح باشد و حمد و سوره نماز را به عربی صحيح بخواند لذا اقتدای مأمومی كه قرائتش صحيح است به امامی كه قرائتش صحيح نيست، جايز نيست هر چند امام در عملش شرعاً معذور باشد. همچنين اگر امام و مأموم هر دو قرائتشان صحيح نباشد و در كلمه­ای كه اشتباه آن را تلفّظ می­كنند مشترك نباشند، اقتدا صحيح نيست بلكه اگر در كلمه­ای كه اشتباه آن را تلفّظ می­كنند مشترك باشند، باز هم بنابر احتياط واجب، اقتدا صحيح نيست.

شايان ذكر است اقتدا به امامی كه قرائت حمد و سوره­اش صحيح نيست و شرعاً معذور از تصحيح آن است در غير محلّی كه امام جماعت خواندن حمد و سوره را از طرف مأمومین به عهده می­گيرد اشكال ندارد مثل اينكه مأموم در ركوع ركعت دوم يا در ركعت سوم يا چهارم به امام اقتدا نمايد كه محلّ تدارك قرائت گذشته است. همچنين اقتدا به امامی كه اذكار ركوع يا سجود يا تشهّد يا تسبيحات اربعه و مانند آن را در نماز غلط می‌خواند و شرعاً معذور از تصحيح آن است اشكال ندارد.

مسأله 8) اگر فرد شك در صحيح بودن حمد و سوره امام جماعت دارد بنابر احتياط واجب، نمی­تواند به او در محلّی كه امام خواندن حمد و سوره را از طرف مأمومین به عهده می‌گيرد مثل ركعت اول يا دوم قبل از ركوع اقتدا نمايد. البتّه اگر بداند كه امام جماعت فی حدّ نفسه قرائتش صحيح است ولی احتمال بدهد كه امام از روی سهو و اشتباه قرائت را غلط بخواند، به اين احتمال اعتنا نمی­شود و قرائتش حمل بر صحّت می­شود و می­تواند به او اقتدا نمايد.

مسأله 9) اگر امام جماعت در اثناء قرائت حمد و سوره سهواً آيه‌ای را نخواند يا اشتباه بخواند و متوجّه سهو خويش نشود، در صورتی كه مأموم متوجّه اشتباه امام بشود نمازش را فرادا ادامه می‌دهد و صحيح است و بنابر احتياط واجب مأموم حمد و سوره را از ابتدا دوباره می‌خواند و به كامل كردن آنچه امام صحيح خوانده اكتفا نمی‌كند امّا اگر مأموم هم متوجّه اشتباه امام نشود تا محلّ تدارك قرائت بگذرد مثل اين كه در ركوع يا بعد از نماز ملتفت شود نمازش به جماعت صحيح است و نماز امام هم كه در محلّ تدارك متوجّه اشتباه خويش نشده است در هر حال صحيح است.

مسأله 10) اقتدای شخص فصيح كه قرائتش نيكو است و مسائل تجويد را كامل رعايت    می­كند به امامی كه فصيح نيست و تنها می­تواند مقدار واجب در نطق و تلفّظ صحيح كلمات را رعايت نمايد و مُحَسِّنات تجويد را رعايت نمی­كند اشكال ندارد.

 

شرط هفتم:

امام جماعت، مرد باشد در صورتی كه مأموم هم مرد است

مسأله 11) اگر مأموم مرد است امام او هم بايد مرد باشد و اقتدای زنان به امامی كه زن است اشكال ندارد. امّا زن جایز نیست امام جماعت برای مردان باشد هر چند آن مردان از محارم او باشند.

 

شرط هشتم:

بنابر احتیاط واجب، حدّ شرعی بر امام جماعت جاری نشده باشد

مسأله 12) بنابر احتياط واجب به كسی كه حدّ شرعی بر او جاری شده و توبه كرده است، نمی­توان اقتدا كرد.

 

شرط نهم:

اگر مأموم نمازش را ايستاده می ­خواند، امام نیز نمازش ایستاده باشد

مسأله 13) كسی كه ايستاده نماز می‏خواند، نمی‏تواند به كسی كه نشسته يا خوابيده نماز می‏خواند اقتدا كند.

مسأله 14) كسی كه نشسته نماز می‏خواند، نمی‏تواند به كسی كه خوابيده نماز می‏خواند اقتدا نمايد ولی اقتدای مأمومی كه وظيفه او نماز نشسته است به امام جماعتی كه ايستاده نماز می‌خواند اشكال ندارد.

مسأله 15) كسی كه نشسته نماز می‏خواند، می‏تواند به كسی كه نشسته نماز می‏خواند اقتدا كند، ولی اقتدای كسی كه خوابيده نماز می‏خواند مطلقاً محلّ اشكال است، چه امام ايستاده باشد، چه نشسته و چه خوابيده باشد.

 

شرط دهم:

قبله امام جماعت و مأموم يكی باشد

مسأله 16) برای كسی كه اعتقاد دارد قبله در فلان جهت است جايز نيست به امام جماعتی اقتدا كند كه اعتقاد دارد قبله در جهت ديگر است مگر آنكه اختلاف بين دو جهت، كم و اندك باشد كه عرفاً جماعت صادق باشد كه در اين صورت اقتدا اشكال ندارد.

 

شرط يازدهم:

نماز امام جماعت در نظر مأموم صحيح باشد

مسأله17) اگر مأموم با امام در اجزای نماز و شرايط آن از حيث اجتهاد يا تقليد اختلاف داشته باشند، در صورتی كه مأموم اجتهاداً يا تقليداً اعتقاد به باطل بودن نماز امام در حق امام دارد، نمی­تواند به او اقتدا كند و همچنین است حکم، در صورتی­که اختلاف در موضوعات و مصادیق خارجی باشد كه در صورت جهل هم موجب بطلان نماز می­شود. به عنوان نمونه چند مثال ذكر می­شود: 

الف. اگر در كف دست امام مانعی است كه به هيچ وجه رفع نمی­شود و امام اجتهاداً يا تقليداً معتقد است وظيفه­اش وضوی جبيره­ای يا غسل جبيره­ای است ولی مأموم اجتهاداً يا تقليداً معتقد است وظيفه امام، تيمّم است، در اين صورت، مأموم نمی­تواند به امامی كه با وضو يا غسل جبيره نماز می­خواند اقتدا نمايد.

ب. اگر مأموم اجتهاداً يا تقليداً خواندن سوره را بعد از حمد واجب می­داند ولی امام اجتهاداً يا تقليداً خواندن سوره را بعد از حمد واجب نمی­داند و در نماز تنها اكتفا به خواندن حمد می­كند، در اين صورت مأموم نمی­تواند در حال قيام و قبل از ركوع به او اقتدا نمايد امّا اقتدا به اين امام در ركوعِ ركعت دوم يا در ركعت سوم يا چهارم اشكال ندارد.

ج. اگر مأموم می­داند آبی كه امام با آن وضو گرفت نجس است ولی امام اعتقاد به پاكی آب دارد، در اين صورت اقتدای به او جايز نيست زیرا که وضو گرفتن با آب نجس حتّی در صورت جهل به آن هم موجب بطلان وضو و نماز می­شود.

د. اگر امام ركنی از اركان نماز را فراموش كند مثل تكبيرة الاحرام يا ركوع يا دو سجده از يك ركعت، اقتدای به او صحيح نيست هر چند امام متوجّه اشتباه خود هم نشود.

امّا اگر به نظر مأموم نماز امام در حق امام صحيح باشد، می­تواند به او اقتدا نمايد مثل مواردی كه جهل قصوری به آن بخشيده شده است و فرد به خاطر آنکه جاهل قاصر محسوب می­شود، نمازش صحیح می­باشد مثلاً امام اجتهاداً يا تقليداً معتقد است كه در ركعت سوم و چهارم نماز جايز است به يك بار گفتن تسبيحات اربعه اكتفا نمود ولی مأموم معتقد است كه واجب است تسبيحات اربعه را سه بار گفت، در اين صورت، اقتدای مأموم به امامی كه تسبيحات را يك بار می­گويد اشكال ندارد.

همچنين اگر اختلاف در موضوع و مصداق خارجی باشد كه جهل به آن، ضرر به صحّت نماز نمی­زند مثلاً مأموم متوجّه می­شود لباس امام نجس است ولی امام از نجاست لباسش اطّلاع ندارد. در اين حال، اقتدا به او اشكال ندارد و بر مأموم هم لازم نيست امام جماعت را مطّلع نمايد. [1]

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

 [1] توضیح المسائل جامع، ج1، از ص 496 تا ص 499، از م  1760 تا 1771 ــ  فایل اصلی توضیح المسائل جامع، ج1، از ص 446 تا ص 450، از م  2088 تا م 2104