تعریف فقیر (در مبحث وجوهات، کفارات، ردمظالم و...) و احکام مربوط به آن مطابق با فتاوای آیت الله سیستانی
- نوشته شده توسط جمعی از طلاب
- دسته: وجوهات، کفارات، ردمظالم و...
- بازدید: 1924
تعریف فقیر و احکام مربوط به آن
مطابق با فتاوای حضرت آیت الله العظمی سیستانی
مسأله 1) فقیر كسی است كه مخارج سال خود و خانوادهاش را در حد شأن ندارد و از تأمین آن ناتوان است و مسکین كسی است كه از فقیر سختتر میگذراند و وضعیت زندگانیاش نامناسبتر است مثل اینکه نفقه مورد احتیاج روزانهاش را هم ندارد.
مسأله 2) كسی كه منبع درآمدی دارد مانند اینکه با سرمایه کسب خویش تجارت میکند یا ملکی دارد که آن را اجاره میدهد یا پولی دارد و آن را به مضاربه داده است یا اشتغال به کشاورزی، دامداری، باغبانی، کار اداری و غیر اداری یا حرفه و صنعت و هنری دارد كه میتواند مخارج سال خود را از درآمد حاصل از آن بگذارند و تأمین نماید، فقیر نیست و نمیتوان از وجوهات شرعیهای که در آن فقر معتبر است چیزی به وی پرداخت نمود.
مسأله 3) کسی که تنها، منبع درآمدی دارد که درآمد حاصل از آن از مخارج سالش كمتر است و جواب گوی مخارج سالش نیست، فقیر محسوب میشود و تنها میتوان به مقدار كسری مخارجش از وجوهات شرعیهای که در آن فقر معتبر است با رعایت شرایط استحقاق آن به وی پرداخت نمود.
مسأله 4) کسی که ملک یا سهام اضافی و مانند آن دارد که میتواند آنها را بفروشد و صرف تأمین مخارج زندگیاش نماید یا سرمایه و ابزار کار بیشتر از مقدار احتیاج و نیاز دارد و میتواند آنها را به سرمایه و ابزار کار کم ارزشتر تبدیل کند به گونهای که سرمایه و ابزار کار کم ارزشتر نیز زندگی او را در حد شأن تأمین میکند، در این صورت لازم است این کار را بکند و فقیر محسوب نمیشود و نمیتوان برای کسری مخارجش از وجوهات شرعیهای که در آن فقر معتبر است به وی پرداخت نمود.
مسأله 5) صنعتگر یا تاجر و مانند آن که سرمایه کسب یا وسایل و ابزار کاری در اختیار دارد كه درآمد حاصل از آنها از مخارج سالش كمتر است و تأمین نیازهای او را نمیکند، فقیر محسوب میشود و میتوان تنها برای كسری مخارجش از وجوهات شرعیه با رعایت شرایط استحقاق آن به وی پرداخت نمود و لازم نیست ابزار كار یا ملك یا سرمایه مورد احتیاج خود را بفروشد و به مصرف مخارجش برساند بلکه میتواند آنها را برای ادامه کار و کسب درآمد نگهدارد.
مسأله 6) فقیری كه میتواند كسب كند و مخارج خود و خانوادهاش را تهیه نماید و از روی تنبلی اقدام نمیكند جایز نیست از وجوهات شرعیه چیزی به وی پرداخت شود.
مسأله 7) فقیری كه یاد گرفتن صنعت یا حرفه و هنری که درآمد حاصل از آن حلال است برای او مشكل نیست، بنابر احتیاط واجب، نمیتواند با دریافت وجوهات شرعیه، زندگی كند ولی تا وقتی مشغول یاد گرفتن است میتوان برای كسری مخارجش از وجوهات شرعیهای که فقر در آن معتبر است با رعایت شرایط استحقاق آن به وی پرداخت نمود.
مسأله 8) فردی كه تنها میتواند مشغول كسب و كاری شود كه با شأن او منافات دارد و منبع درآمد دیگری هم ندارد، فقیر محسوب میشود همچنین اگر فرد قادر بر صنعت و حرفه است ولی وسایل و ابزار آلات مورد احتیاج آن را ندارد و منبع درآمد دیگری هم ندارد، فقیر است.
مسأله 9) كسی كه مشغول تحصیل علم است و به واسطه اشتغال به تحصیل علم، توانایی تأمین مخارج سال خود و خانوادهاش را در حد شأن ندارد و اگر تحصیل نكند میتواند برای معاش خود كسب كند و مخارج خویش و خانوادهاش را تأمین نماید، چنانچه تحصیل آن علم، واجب عینی باشد میشود از وجوهات شرعیه به او با رعایت شرایط استحقاق آن به وی پرداخت نمود و در غیر این صورت، نمیتوان از وجوهات شرعیهای که فقر در آن معتبر است به او داد.
مسأله 10) كسی كه مشغول تحصیل علم است و میداند چنانچه تحصیل را هم رها نماید، کسب و کاری که بتواند مخارجش را از آن تأمین کند پیدا نمیکند یا باید به شغلی مشغول شود که کسر شأن برای او محسوب میشود یا اگر هم کار یافت میشود وضعیت بدنی و جسمانی او به گونهای است که کلاًّ از انجام کار عاجز و ناتوان است یا اشتغال به آن کار برای او حَرَجی است یعنی مشقّت فوق العادهای دارد که قابل تحمّل نیست، تا زمانی که وضعیت مذکور باقی است و منبع درآمد دیگری هم ندارد میتواند تحصیل علم را ادامه دهد و فقیر محسوب میشود و جایز است برای كسری مخارجش از وجوهات شرعیهای که فقر در آن معتبر است با رعایت شرایط استحقاق آن به وی پرداخت نمود هر چند تحصیل آن علم بر او واجب عینی نباشد.
مسأله 11) فقیری كه خرج سال خود و خانوادهاش را ندارد، اگر خانهای دارد كه ملك او است و در آن نشسته، یا وسیله سواری دارد، چنانچه در حدّ شأن او بوده و به آنها احتیاج و نیاز داشته باشد (هر چند برای حفظ آبرویش باشد)، لازم نیست آنها را بفروشد و میتوان برای كسری مخارجش از وجوهات شرعیهای که فقر در آن معتبر است با رعایت شرایط استحقاق آن به وی پرداخت نمود.
همچنین اثاث خانه، فرش، ظرف، لباس تابستانی و زمستانی و سایر مواردی كه به آنها احتیاج دارد نیز همین حكم را دارد و فقیری كه اینها را ندارد، اگر به اینها احتیاج داشته باشد میتوان از وجوهات شرعیهای که فقر در آن معتبر است با رعایت شرایط استحقاق آن به وی پرداخت نمود.
امّا اگر در نزد فرد اشیای مذكور بیشتر از مقدار احتیاج او موجود باشد و مقدار زیادی كافی برای برطرف شدن احتیاجات طول سال او باشد فقیر محسوب نمیشود و اگر فرد مذکور خانه یا ماشین یا وسیلهای كه مورد احتیاج است دارد ولی با كم قیمتتر از آن نیز نیازش برآورده میشود و مقدار مابه التفاوتِ قیمت مذكور كافی برای مخارج سال او باشد، در صورتی كه مقدار مابه التفاوت مذکور به حدّ اسراف رسیده و بیشتر از شأن فرد شمرده میشود، فقیر محسوب نمیشود.
مسأله 12) فردی که وضع درآمدش خوب است و نفقات سال خود و خانوادهاش را بالفعل یا بالقوّه دارا است و در این زمینه دچار کمبود و کاستی نیست، چنانچه از زمان قبل مقروض و مدیون باشد فقیر محسوب نمیشود و نمیتوان از وجوهات شرعیهای که در آن فقر معتبر است چیزی به وی پرداخت شود.
بنابراین فرد به مجرّد عاجز بودن از پرداخت بدهیاش فقیر محسوب نمیگردد و صِرْف ناتوانی از پرداخت دینی که سر رسید آن فرا رسیده در صدق عنوان فقیر شرعی بر وی کافی نیست حتّی در فرضی که به جهت فشار طلبكار يا به جهت ديگر پرداخت نكردن بدهی مذکور و تأخیر در ادای آن، برای انسان حَرَجی بوده يا با هتك حيثيّت و آبروی وی همراه باشد و در این فرض نیز نمیتوان از وجوهات شرعیهای که در آن فقر معتبر است چیزی به وی پرداخت نمود. [1]
مسأله 13) فردی که وضع درآمدش مناسب نیست و نفقات سال خود و خانوادهاش را بالفعل یا بالقوّه ندارد و علاوه بر آن بدهی و قرض هم دارد و در این زمینه دچار کمبود و کاستی است، فقیر محسوب میشود لکن تنها میتوان به اندازه کسری مخارج سالِ مربوط به نفقات وی و کسانی که واجب النفقه او محسوب میشوند مثل خانوادهاش بدون لحاظ بدهی و قرضش، از وجوهات شرعیهای که در آن فقر معتبر است با رعایت شرایط استحقاق آن به وی پرداخت نمود هر چند وی میتواند مبلغی را که به اندازه کسری مخارج سال مربوط به نفقات خود و خانوادهاش بدون لحاظ دینش دریافت کرده است، برای ادای بدهی و قرضش مصرف نماید سپس چنانچه باز هم برای تأمین مخارج و نفقات سال خود و خانوادهاش محتاج باشد میتوان تنها به اندازه کسری مخارج سالش بدون لحاظ بدهی و قرضش از وجوهات شرعیهای که در آن فقر معتبر است با دارا بودن سایر شرایط آن به وی پرداخت نمود. [2]
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1]لکن با دارا بودن شرایطِ غارِمین که خواهد آمد از آنان محسوب میگردد و میتواند از زکات مال به عنوان سهم غارمین با رعایت شرایط مربوط به آن استفاده نماید.
[2] توضیح المسائل جامع، ج1، از ص 702 تا ص 705، از م 2446 تا م 2458 - مسائل خمس و زکات، از ص 105 تا 110، از م 156 تا م 168 - منهاج الصالحین، ج 1، ص 341، أصناف المستحقین و أوصافهم